კინომცოდნესა და ხელოვნებათმცოდნეობის დოქტორს, თეო ხატიაშვილს, არასდროს სდომებია დედობა. საკუთარი თავი ამ როლში არასდროს წარმოედგინა. მაშინაც კი, როცა ბავშვობაში დასთან ერთად თამაშობდა, მისი და დედა იყო, პატარა, ჯიუტი თეო კი — პრანჭია დეიდა. როლები ზრდასრულობაშიც ასე გადანაწილდა.
როგორი იყო დედობაზე უარის თქმისა და სხვა პრიორიტეტების არჩევის გზა, რა ტიპის საზოგადოებრივ წნეხს აწყდებოდა და რა გავლენას ახდენს ქალის არჩევანზე გარემო, სადაც ის ცხოვრობს? ამ საკითხებსა და პირადი არჩევანის მნიშვნელობაზე ნეტგაზეთი თეო ხატიაშვილს ესაუბრა.
“არ თხოვდები? შვილი მაინც გააჩინე”
რაღაც დრომდე გეკითხებიან, რატომ არ თხოვდები? აბა, როდის თხოვდები? რაღაც ასაკს რომ გადასცილდები, უკვე შემდგომი რეპლიკა ჩნდება შენს ცხოვრებაში – “შვილი მაინც გააჩინე”.
ბავშვობიდან ვიყავი ძალიან ჯიუტი და ყოველთვის ვაკეთებდი იმას, რაც მე მინდოდა. ჩემი მეგობრები დღესაც ამბობენ, რომ ნამდვილი კახელი ვარ და ამ სიჯიუტესთან ერთად პირდაპირ თქმა და მიხლა მჩვევია. შეიძლება, ეს სულაც არ იყოს კარგი, მაგრამ ამ შემთხვევაში გამომადგა თავის დასაცავად.
ისეთივე მკვახე პასუხებით ვიგერიებდი, როგორ კითხვებსაც მისვამდნენ აბეზარი ადამიანები. შეიძლება, შემებრუნებინა კითხვა, რომ აი, შენ რომ გყავს შვილები, რითაა უკეთესი შენი ცხოვრება ჩემსაზე? მე მაქვს დატვირთული ცხოვრება, მაქვს იმის დრო და საშუალება თუნდაც, რომ ვიმოგზაურო უფრო ბევრი, ჩემს საქმეს სრულფასოვნად დავუთმო დრო და ასე შემდეგ. ერთი-ორჯერ მახსოვს, რომ ამ შებრუნებულ კითხვებზე მოულოდნელი რეაქცია ჰქონდათ. გაშრა ეს ადამიანი, ვერაფერი ვეღარ მიპასუხა.
არ მინდა, ისე გამომივიდეს, რაკი ჩემი არჩევანი ასეთია და მე არ გავაჩინე შვილი, თითქოს მათ მიმართ, ვისაც ჰყავთ შვილები, რამე უარყოფითს განვიცდი. რა თქმა უნდა, ასე არაა. ჩემი არჩევანი არც იმას ნიშნავს, რომ არ მიყვარს ბავშვები. პირიქით, ანდამატივით ვიზიდავ უცხო ბავშვებსაც კი. აღარაფერს ვამბობ იმაზე, რომ მყავს დისშვილები, დისშვილიშვილები, და მგონია, რომ ძალიან დიდ სიყვარულსა და ზრუნვას ვუზიარებ მათ.
აქ საუბარია იმაზე, რამდენად ერევიან და უნდა ერეოდნენ ადამიანები ერთმანეთის ცხოვრებაში, რამდენად განუსაზღვრავენ ერთმანეთს, რა უნდა აკეთონ, რა არის მათთვის უკეთესი. მე რომ ასე ვცხოვრობ, გადავიტანო ყველა დანარჩენზე, როგორც სამაგალითო ნორმა? მე არ მიჩნდება ამის სურვილი, რომ სხვებს ვუჩიჩინო, რატომ გათხოვდი, რატომ აჩენ შვილს.
ამიტომ მინდა მივმართო ქალებს, რომლებიც განიცდიან ამ წნეხს ოჯახიდან თუ საზოგადოებისგან, თავად მათი სურვილები კი სრულებით არ ეწერება ამ საყოველთაო დისკურსში: მთავარია, ადამიანი თვითონ იყოს საკუთარ თავში, საკუთარ სურვილებში დარწმუნებული. მან იცოდეს, რა უნდა ცხოვრებაში, რა არის მისთვის პრიორიტეტული და ამის შემდეგ უკვე ძალიან ადვილად ლაგდება ყველაფერი. თუნდაც ამ შემოტევებს საზოგადოების მხრიდან, ამ ძალიან აბეზარ კითხვებს, რომელიც სხვა არაფერია, თუ არა უტაქტობა და უზრდელობაც კი, ადამიანის ძალიან პირად სივრცეში შეჭრის გამოვლინება, ამასაც ძალიან ადვილად გაუმკლავდებით. შეიძლება პასუხიც აღარ გასცეთ და უბრალოდ მსუბუქი, ირონიული ღიმილით შეაგებოთ.
კულტურა და დედობის სხვადასხვაგვარი გააზრება ფემინიზმში
პატრიარქალური კულტურის ფუნდამენტური ნაწილია, რომ ოჯახი განისაზღვრა, როგორც მთავარი ღირებულება. შესაბამისად, მასში ქალს ძალიან კონკრეტული როლი მიენიჭა მისი რეპროდუქციული უნარის გამო. ამან შემოსაზღვრა და ჩაკეტა ამ როლში. ეს, რასაკვირველია, არ არის მხოლოდ საქართველოსთვის დამახასიათებელი.
ფემინისტების სხვადასხვა ტალღა და სხვადასხვა თაობა სხვადასხვანაირად უყურებს და აფასებს დედობის ფაქტორს. დასაწყისში ეს მოცემულობა ცოტა განზე გასწიეს. აი, მაგალითად, შეიძლება გავიხსენოთ სიმონ დე ბოვუარი, რომელიც ამბობს, რომ სქესი ბედისწერაა და თვითონ საპირისპიროდ ასეთ გადაწყვეტილებას იღებს – არ იქნება მონოგამიურ ქორწინებაში და არ გააჩენს შვილს.
სიმონ დე ბოვუარი მიღებული იყო საზოგადოებაში, როგორც არა უბრალოდ სრულფასოვანი წევრი, არამედ როგორც ინტელექტუალი ქალი, რომელსაც უსმენენ, რომლის ხმაც ხმამაღლა გაისმის. ყოველთვის საინტერესო იყო მისი აზრი სხვადასხვა თემასთან დაკავშირებით. თუმცა ის გამონაკლისია. ყველა ქალს ასე ადვილად არ შეუძლია, რომ საზოგადოებრივ ნორმებს წინ აღუდგეს და დაუპირისპირდეს.
უფრო მოგვიანებით, სწორედაც დედობა, ის, რაც კაცს არ შეუძლია, დადგება ფემინისტებში როგორც ერთ-ერთი მთავარი საკითხი, როგორც ქალის განსაკუთრებულობა. რასაც აკეთებს კაცი, ამ ყველაფერს გააკეთებს ქალი. მაგრამ რასაც აკეთებს ქალი, რომ მას შეუძლია შვას ახალი სიცოცხლე, ამას ვერ გააკეთებს კაცი.
რასაკვირველია, ეს მართლაც ძალიან მნიშვნელოვანი რამეა ადამიანის ცხოვრებაში, რომ იყო დედა. მაგრამ არ უნდა დაგვავიწყდეს, ეს არ არის ერთადერთი რამ. მე მგონია, რომ ისიც მითია, თითქოს ქალს აუცილებლად აქვს დედობის თანდაყოლილი ინსტინქტი.
დღევანდელი მედიცინაც აღიარებს, რომ ყველა ქალი ერთნაირად, ბუნებრივად და ორგანულად ვერ იღებს დედობას. პოსტსამშობიარო დეპრესიები, ტრავმები — ამაზე თუ ადრე არავინ ლაპარაკობდა, დღეს უკვე აღიარებულია. ესეც არის ერთ-ერთი მიმანიშნებელი იმისა, რომ ქალი ასე მარტივად და თითქოს წინასწარ გაწერილი აუცილებელი კანონის მიხედვით ვერ გახდება ყოველთვის დედა.
სავალდებულო დედობა მტკივნეულ გამოცდილებად და სტიგმად აისახება ე.წ. უშვილო ქალებში. ისიც სიმპტომატურია, რომ თუ ქორწინებაში მყოფ ქალს არ უჩნდება ბავშვი, საზოგადოება „დამნაშავეს“ ავტომატურად ქალში ეძებს. წელს „ბერლინალეს“ კონკურსში იყო ერთი საინტერესო ფილმი, სევერინ ფიალასა და ვერონიკა ფრანცის „ეშმაკის აბანო“, რომელშიც მოქმედება მე-18 საუკუნის გერმანულ სოფელში ხდება. ახალდაქორწინებულ ქალთან ქმარს არ აქვს სექსი, არადა ყველა და, ცხადია, თვითონაც მოუთმენლად ელოდება, როდის დარჩება ორსულად. სასოწარკვეთილი და გარიყული ქალი წარუმატებელი თვითმკვლელობის შემდეგ კლავს შემთხვევით შეხვედრილ ბავშვს, რის შემდეგაც მიდის ეკლესიაში იმის გასაცხადებლად, რომ დამნაშავეა. ფილმი ეყრდნობა კვლევას, რომლის მიხედვითაც, მე-17-18 საუკუნის გერმანიაში ქალების მიერ ჩადენილი მსგავსი მკვლელობის 400-მდე შემთხვევა იყო დაფიქსირებული. მსხვერპლი უმეტესად ბავშვი იყო. ქალები, იმის შიშით, რომ თვითმკვლელობის შემთხვევაში სამოთხეში ვერ მოხვდებოდნენ, სჩადიოდნენ დანაშაულს იმის გაცნობიერებით, რომ ამის გამო მათ სიკვდილით დასჯიდნენ. უკიდურეს წნეხში მოქცეული ქალებისთვის სიკვდილი იყო შვება.
სად მთავრდება საზოგადოების გავლენა და იწყება პირადი სურვილები
ადამიანი სოციალური ცხოველია და ნებისმიერ შემთხვევაში განიცდის ბევრ სხვადასხვა გავლენას. ბევრი მოაზროვნე და ფილოსოფოსი წერს, რომ ჩვენი სურვილები არ არის მხოლოდ ჩვენი სურვილები, ის არის კონსტრუირებული. კონსტრუირებულია მათ შორის საზოგადოების მხრიდან, მედიის, რეკლამის მხრიდან. რა გვინდა – ეს არასდროს არ არის სუფთა მოცემულობა. შეიძლება იყოს ნაკარნახევი სწორედ გარედან. რასაკვირველია, ძალიან რთულია გამიჯნო, რა შენია, რა გარედან ნაკარნახევი.
ვიხსენებ ჩემს ბავშვობას. მაგალითად, დედობის მიმართ რა დამოკიდებულება მქონდა. როდესაც მე და ჩემი და ვთამაშობდით ხოლმე, სულ მეზარებოდა, რომ მეც მყოლოდა შვილი და ყოველთვის ვიყავი დეიდა. პრანჭია დეიდის ტიპური სახე ვიყავი, მაშინ, როცა ჩემს დას ჰყავდა შვილი. ზრდასრულ ცხოვრებაშიც ასე გამოვიდა.
მერე უკვე თინეიჯერობისას, როდესაც ჩემი მეგობრები, ჩემი კლასელები ლაპარაკობდნენ იმაზე, რომ უნდოდათ ჰყოლოდათ ქალ-ვაჟი, ლაპარაკობდნენ თავის შვილებზე, ოცნებობდნენ, ჰქონდათ უკვე გამოხატული თითქოს ეს დედობრივი ინსტინქტები, მე არასდროს მქონია მსგავსი რამ. მაშინაც არ მიფიქრია თუნდაც ის, ვინ მინდა მყავდეს, ბიჭი თუ გოგო. ჩემი ფიქრები ამით ფაქტობრივად არც ერთ ასაკში არ ყოფილა დატვირთული. ხასიათიც განაპირობებს, რამდენად რეზისტენტული ხარ რაღაცების მიმართ, ან პირიქით, რას იღებ – ფემინისტების ემანსიპატორულ იდეებს თუ ტრადიციული კულტურის უფრო სტანდარტულ სოციალურ როლს.
ვერ გეტყვით, რანაირად, როგორ შემოვიდა ჩემს ცხოვრებაში და როგორ მივიღე, საბოლოო ჯამში, ეს გადაწყვეტილება, არ გავმხდარიყავი დედა. აუცილებლად უნდა აღვნიშნო, რომ ჩემი მშობლების მადლიერი ვარ. ზეწოლა და წნეხი მათგან არ მქონია. რასაკვირველია, მათაც უნდოდათ, შვილები მყოლოდა. როცა დავამთავრე უნივერსიტეტი, მერე დავიცავი დისერტაცია, უკვე ცოტა შფოთვები დაეწყოთ. მაგრამ მათი დამოკიდებულება ამ საკითხისადმი არასდროს ყოფილა შემაწუხებელი და არ ყოფილა ისეთი აუტანელი, რომ მე იძულებითი გადაწყვეტილება მიმეღო. ამიტომ ამასაც აქვს მნიშვნელობა, თვითონ რა გარემოში და სოციუმში ხვდები ქალი.
ძალიან ბევრი ქალი დღესაც, მათ შორის, ისინიც, ვინც ემანსიპირებულია, დარწმუნებული ვარ, რომ, საბოლოო ჯამში, მაინც ვეღარ უძლებს გარემოს და თხოვდება, ან შვილს აჩენს სოციუმის ან ოჯახის მოთხოვნისადმი დათმობის გამო.
ეს უფრო დამახასიათებელია კოლექტივისტური საზოგადოებისთვის, რომელიც ყოველთვის იღებს პასუხისმგებლობას ერთ კონკრეტულ ადამიანზე, მის პირად ცხოვრებაზე. უფრო სწორად, ვიტყოდი, რომ პასუხისმგებლობას კი არ იღებს თავის თავზე, არამედ ჰყოფნის სითავხედე, რომ ჩაერიოს სხვის პირად ცხოვრებაში და მიუთითოს, რა არის მისთვის უკეთესი და რა არის არასწორი.
სტატია სრულად:
