კონსტიტუცია და მოქალაქე საქართველოში – უფლებები და თავისუფლებები

ნებისმიერ სახელმწიფოშია საჭირო კონტროლი – კონტროლი წესრიგისთვის. კანონები განსაზღვრავს, რისი უფლება და თავისუფლება აქვთ კონკრეტული ქვეყნების მოქალაქეებს ამავე ქვეყნებში.ბუნებრივია, საქართველოს აქვს კონსტიტუცია, რომელიც გარკვეული ისტორიის მატარებელია და, სხვადასხვა ფორმირების კვალდაკვალ, დღეს აქვს განსაზღვრული ფორმატი. უფრო დეტალურად, კონსტიტუციონალისტი, ვახუშტი მენაბდე ისაუბრებს შესაბამისი ისტორიის შესახებ და იმ დეტალების ირგვლივ, რომლებსაც ქვეყანაში დღეს მოქმედი კონსტიტუცია გულისხმობს.

რა არის კონსტიტუცია და რისთვის იწერება ის?

არსებობს პოლიტიური წესრიგი, რომელსაც ჩვენ ვქმნით და რომლის ნაწილებიც ჩვენ ვართ. და როდესაც ჩვენ შევდივართ ამ პოლიტიკურ წესრიგში, უკვე იგულისხმება, რომ რაღაც საკითხები გადაწყდება უმრავლესობითა და უმცირესობით, რაც ნიშნავს იმას, რომ მე აუცილებლად ოდესმე მოვხვდები უმცირესობაში. მეტიც, შეიძლება, ერთსა და იმავე დროს, რაღაც საკითხში უმცირესობაში ვიყო, რაღაც საკითხში – უმრავლესობაში. თუმცა, ამავდროულად, მე უნდა ვიცოდე წინასწარ, რა არის ის მინიმუმი, რა არის ის გარანტიები, რომელსაც ეს ყოველდღიური პოლიტიკა და უმრავლესობა/უმცირესობის გადაწყვეტილებები არ შეეხება. რა მაქვს მე პოლიტიკურად დაბევებული, რომელსაც ვერავითარი უმრავლესობა ვერ წამართმევს, რაც უნდა უმცირესობაში მოვექცე – იქნება ეს სიტყვის თავისუფლება, სოციალური გარანტიები და ა.შ. ეს არის მუდმივი რამ, რაც კონსტიტუციის არსებობის პირობებში იქნება შეუცვლელი. კონსტიტუცია, ამ თვალსაზრისით, არის ამ გარანტიების კრებული – ის, რაც ყოველდღიური პოლიტიკის მიღმაა, რასაც ყოველდღიური პოლიტიკა არ ეხება, რაზეც უკვე გადაწყვეტილია საკითხი და რაზეც მსჯელობა არ მიმდინარეობს რუტინულ პოლიტიკურ პროცესებში.ია.

როგორია საქართველოში  დღეს  მოქმედი კონსტიტუციის სტრუქტურა?

ჩვენი კონსტიტუცია არის დაწერილი კონსტიტუცია. ის შედგება 78 მუხლისგან, 11 თავისგან. პირველი თავი ეხება პრინციპებს  და მნიშვნელოვნად გადახალისდა ეს თავი. მუხლებმა განიცადა ფორმირება. განისაზღვრა, რას ნიშნავს დემოკრატიული სახელმწიფო, სოციალური სახელმწიფო, სამართლიანი სახელმწიფო… და ეს არის ძალიან მნიშნელოვანი. შემდეგ არის ადამიანის უფლებები, ანუ ის ძირითადი მიზნები, რასაც სახელმწიფომ უნდა მიაღწიოს. კონსტიტუციამ უნდა უზრუნველყოს ადამიანის თავისუფლება და თანასწორობა. მთელი კონსტიტუციის ამოცანა არის მეორე თავით დასახული მიზნების მიღწევა. ეს თავი დაგვისახავს მისაღწევ მიზნებს, დანარჩენი ყველა სხვა ინსტიტური არის ის, როგორ დავიცვათ ადამიანის უფლებები. შემდეგ მოყვება პარლამენტი, პრეზიდენტი, მთავრობა, ადგილობრივი თვითმმართველობა, სასამართლო და ა.შ.

რა ფაქტორებზეა დამოკიდებული, რომ კონსტიტუციამ, რეალურად, იმუშაოს?

თუ ჩვენს ქვეყანაში არის დაბალი პოლიტიკური კულტურა, კონსესუსი ვერ მიიღწევა, ყველაფერი ძალაუფლებაზე არის დამყარებული და ა.შ, ეს იმის გამო კი არ არის, რომ ქართველი ხალხი რაიმეთი განსხვავდება სხვებისგან. არა. ეს იმიტომ, რომ კონსტიტუციამ დაუსახა ეს ჩარჩო. კონსტიტუციამ განსაზღვრა, რომ ამ ლოგიკით უნდა იმოქმედოს. კონსტიტუცია ქმნის ამ პოლიტიკურ სისტემას, მაგრამ, მეორე მხრივ, ეს პოლიტიკური სისტემა უკვე უკან უბრუნებს კონსტიტუციას იმას, რაც მისგან მიიღო.

მოქალაქეს როგორ შეუძლია კონსტიტუციის ფორმირებაში მონაწილეობის მიღება?

არსებობს მრავალი მოდელი – არსებობს რეფერენდუმები, კვაზირეფერენდუმები, საერთო სახალხო განხილვები. ჩვენ, მაგალითად, ვიყენებთ საერთო სახალხო განხილვას. კონსტიტუციის პროექტი წარედგინება საზოგადოებას და მათგან იღებენ პასუხებს. ეს, მაინცდამაინც, ეფექტური მექანიზმი არ არის. რეფერენდუმს ჩვენ არ ვიყენებთ. კვაზირეფერენდუმი, ჩემი აზრით, ყველაზე კარგი მოდელია, რომელიც ახალ კონსტიტუციაში ჩაიწერა. ამ უკანასკნელის შემთხვევაში, პალამენტი იღებს კონსტიტუციას, შემდეგ იმართება არჩევნები(ეს მიღეული კონსტიტუცია ძალაში არ შედის). შემდეგ თუ ხალხი ფიქრობს, რომ ეს კონსტიტუცია კარგია, იმ პარტიებს დაუჭერს მხარს, რომელიც ამ კონსტიტუციას ხმას მისცემს მომდევნო პარლამენტში. თუ არ მოსწონს, მაშინ იმ პარტიას მისცემს ხმას, რომელიც მას ეწინააღმდეგება. შეიკრიბება პარლამენტი, კენჭს უყრის და თუ შემდეგი მოწვევის პარლამენტი დაადასტურებს წინა პარლამენტის მიერ მიღებულ კონსტიტუციას, კონსტიტუცია შევა ძალაში.

საქართველოს პირველ კონსტიტუციასა და დღეს მოქმედ კონსტიტუციას შორის რა ტენდენციების გამოკვეთა არის შესაძლებელი?

პირველი კონსტიტუცია აბსოლუტურად განსხვავდება დღეს მოქმედი კონსტიტუციისგან. თუ პირველი კონსტიტუციის ამოცანა იყო, რაც შეიძლება მეტი მოქალაქე ყოფილიყო ჩართული პოლიტიკურ პროცესებში, დღევანდელი, პირიქით – მთელ ძალაუფლებას პოლიტიკურ ელიტას უთმობს. ეს ზოგჯერ თვითონ კონსტიტუციის ბრალია, ზოგჯერ – ინტერპრეტაციის.

ავტორი: მარიამ ტიელიძე