როგორც ცნობილია, მე-4 საუკუნეში საქართველოში ქრისტიანობა სახელმწიფო რელიგიად გამოცხადდა, რამაც განაპირობა ახალი ქრისტიანული კულტურის დამკვიდრება. ეს აისახა დამწერლობაში, განათლებასა და ხელოვნებაში.
სტატიაში მიმოვიხილავთ იმ ეკლესიებს, რომლებიც დაახლოებით IV-VI საუკუნეებში აიგო და ისინი საქართველოში უძველეს ქრისტიანულ ძეგლებს წარმოადგენენ.
უძველესი ქართული ტაძარია ძველი შუამთა, რომელიც კახეთში, კონკრეტულად თელავის მიდამოებში მდებარეობს. იგი მეხუთე საუკუნეში აიგო. ძველი შუამთა სამ ნავიანი ბაზილიკაა. მეთექვსმეტე საუკუნეში ძველი შუამთის მონასტერი დაცარიელდა. მის მახლობლად მახთა მეფის ლევან მეორის მეუღლემ, თინათინ გურიელის ასულმა, დაარსა შუამთის ახალი მონასტერი.
ერთ-ერთი უდიდესი და უძველესი ძეგლია სამთავიანი ბაზილიკის ტიპის ნაგებობა ბოლნისის სიონი, რომელიც ქვემო ქართლში, სოფელ ბოლნისში მდებარეობს. მისმა ფასადებმა შემოგვინახა საქართველოში არსებული უძველესი წარწერები. „მოქცევაი ქართლისაი“-ს თანახმად, ტაძარი მეოთხე საუკუნის ბოლოს აუგია ელია მთავარეპისკოპოსს. ბოლნისის სიონში აქტიურად მიმდინარეობდა მწიგნობრული საქმიანობა.
ურბნისი, რომელიც ქალაქ გორში მდებარეობს, V-VI საუკუნეებით თარიღდება. ეკლესიის წარწერებში მოხსენიებულნი არიან მისი მშენებლები კონსტანტინე და მამა მიქელი. ეს არის სამთავიანი ბაზილიკა. ეკლესია თავდაპირველად აგებულია ურთიერთმორგებული ქვიშაქვით, ქვები სხვადასხვა ზომისაა, თუმცა დაცულია ჰორიზონტალურობა.
კიდევ ერთ უძველეს ქართულ ტაძარს წარმოადგენს ნეკრესი, რომელიც კახეთში, ყვარლის რაიონში მდებარეობს. იგი დაარსა 13 ასურელი მამათგან ერთ-ერთმა, აბიბისმა, მეექვსე საუკუნეში. ნეკრესის სამონასტრო კომპლექსი რამდენიმე ისტორიულ ძეგლს აერთიანებს. მეექვსე საუკუნის მეორე ნახევარში აქ დიდად მნიშვნელოვანი კულტურული კერა ჩნდება. ამ მონასტერს უკავშირდება ლეგენდა: ცნობილია, რომ მუსლიმები ღორის ხორცს არ ეკარებიან. ამიტომ, შაჰ-აბასის შემოსევის დროს, მონასტერში ღორები გამოამწყვიდეს სამი დღით. როდესაც თათრები ახალი მოსულები იყვნენ, მიუსიეს. დამშეულ ღორებს ეგონათ საჭმელად მივყავართო და გაეკიდნენ. ეს ყოველივე შაჰ-აბასს მოახსენეს, მან კი ბრძანა, რომ მონასტრისთვის ალყა მოეხსნატთ და იმ ადგილს აღარ გაკარებოდნენ.
მასალა მოამზადა: თორნიკე ყრუაშვილმა.