შემოდგომის დადგომასთან ერთად თავს იჩენს სეზონური დეპრესია. ზოგადად დეპრესია მსოფლიოში ერთ-ერთი ყველაზე გავრცელებული ფსიქიკური პრობლემაა. ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაციის მონაცემებით, ეს დაავადება 350 მილიონ ადამიანს აქვს, რაც დედამიწის მოსახლეობის დაახლოებით 5%-ია. სტატისტიკა ყოველ წელს იცვლება. ალბათ, ხვდებით, რომ მონაცემებში რაოდენობა კი არ იკლებს, არამედ იმატებს.
დეპრესიას ხშირად სევდასთან აიგივებენ, რაც არასწორია. ნებისმიერი ადამიანი დარდობს, როცა მას რაიმე ცუდი შეემთხვევა, მაგრამ პიროვნებას, ვისაც დეპრესია აქვს ეს მდგომარეობა იმაზე დიდხანს უგრძელდება, ვიდრე ჩვეულებრივ ხდება.
ძალიან მძიმე სახის დეპრესიამ შეიძლება ადამიანი დააუძლუროს ისე, რომ თვითმკვლელობამდე მიიყვანოს. ამიტომ პიროვნება, ვისაც დეპრესიის ნიშნები აქვს, აუცილებლად ექიმ-ფსიქიატრს უნდა გაესინჯოს და მკურნალობა ჩაიტაროს.
საინტერესოა, როგორ უნდა ამოვიცნოთ დეპრესია, ვის შეიძლება დაემართოს, რით განსხვავდება სეზონური დეპრესია სხვა სახის დეპრესიისგან და რა მეთოდებით შეიძლება დავძლიოთ. სწორედ ამ საკითხებზე „თბილისი თაიმსს“ ფსიქოკონსულტირებისა და ტრენინგ ცენტრის „ტემპუსის“ დირექტორი, ნეირობიოლოგსა და ბიოლოგიურ მეცნიერებათა დოქტორი, ხათუნა გოგელია ესაუბრა.
როგორ ამოვიცნოთ დეპრესია? რა არის მისი ძირითადი მახასიათებლები?
– ადამიანისთვის ნორმალურია პერიოდულად ცუდ გუნება-განწყობაზე ყოფნა, მაგრამ ეს თუ ხანგრძლივ სახეს იღებს და უარყოფით გავლენას ახდენს მისი ცხოვრების ხარისხზე, მაშინ შესაძლოა საქმე გვქონდეს დეპრესიასთან.
კლინიკურ დეპრესიას, გარდა რიგი დამატებითი ნიშნებისა, ახასიათებს აუცილებელი და ძირითადი მახასიათებლების ტრიადა:
-
გუნება-განწყობის დაქვეითება, სევდიანობა 14 ან მეტი დღის განმავლობაში, სიხარულის განცდის უუნარობა- ანჰედონია.
-
კოგნიტური პროცესების, ანუ აზროვნების უნარის დაქვეითება.
-
ფიზიკური აქტივობის დაქვეითება, გამოხატული უღონობა.
როდესაც სახეზეა ასეთი სიმპტომების ერთობლიობა, ეს არის ფსიქიატრისა და ფსიქოთერაპევტის მიერ სამართავი მდგომარეობა. მაგრამ არსებობს ფარული დეპრესიული მდგომარეობა, რომელიც ისეთი ტრიადის კომპლექსური მანიფესტაციით არ ხასიათდება, მაგრამ მას ახასიათებს ისეთი სიმპტომები, რომლებიც ფსიქოთერაპევტს აძლევს საშუალებას ამოიცნოს ფარული დეპრესია და მოახდინოს დროული დახმარება. მაგალითად, ერთ-ერთი ასეთი სიმპტომია დილით, დღის პირველ ნახევარში უენერგიობა, დაქვეითებული განწყობა და საღამოსკენ ენერგიის მატება. ასეთ დროს, ადამიანს მარტოობაში უჭირს დეპრესიულ მდგომარეობასთან და მისთვის ფსიქოტერაპიული დახმარება, კერძოდ კი გეშტალტ თერაპია, ძალიან ეფექტური საშუალებაა.
გეშტალტ თერაპია დეპრესიას განიხილავს, როგორც მოთხოვნილებათა ღრმა ფრუსტრაციას ანუ მის ცხოვრებისეულ ფონში მიღებულ ძლიერ იმედგაცრუებას, სასოწარკვეთას და ასეთ სასოწარკვეთაზე ფიქსაციას. ფრუსტრირებული ადამიანი ისე განერიდება საარსებო ფონს, რომ, თითქოს, ჩაიკეტება საკუთარ თავში. მნიშვნელოვანია ის, რომ გეშტალტ თერაპია დეპრესიას განიხილავს, როგორც მთლიან, არა გარემოდან ამოგლეჯილ ერთი პიროვნების მდგომარეობას, არამედ, როგორც ველის მოვლენას. ანუ, განიხილება პიროვნება, გარემო და მათი ურთიერთქმედება, ურთიერთობების სპეციფიკური ფონი და პიროვნებას ამ კონტექსტიდან აძლევს მხარდაჭერას და ცვლილების შესაძლებლობას, ის კურნავს არა მხოლოდ სიმპტომს, არამედ ადამიანს აძლევს კონტექსტის ცვლილების საშუალებას.
როგორი ტიპის ადამიანს შეიძლება დაემართოს დეპრესია? ასაკი, როდესაც მწვავდება და ხშირია დეპრესიული გამოვლინენები…..
– ადამიანების ტიპისა და ასაკის გამოყოფა არაა მართებული, რადგან ჩვილსაც კი შეიძლება ჰქონდეს დეპრესია, დაწყებითი სკოლის ასაკის ბავშვსაც და მოზარდსაც, ზრდასრულსაც და მოხუცებულ ადამიანსაც.
ძირითადად რა ითვლება დეპრესიის გამომწვევ მიზეზებად (მაგ. მატერიალური მდგომარეობა, პირადი ცხოვრების დაულაგებლობა და სხვა)?
– გამომდინარე იქიდან, რომ უკანასკნელ წლებში აღინიშნება დეპრესიის მატება 80%-ით, ეს გახლავთ გლობალური, მსოფლიო მასშტაბის გამოწვევა და ფაქტია, რომ პერმანენტული ტექნიკური რევოლუციისა და სოციალური სირთულეების ფონზე ადამიანის ცხოვრება სტრესით სავსე გახდა.
დეპრესია ხშირად არის შინაგანი ორგანოების დაავადებასთან შეჭიდული.
ჩვენ უნდა გავითვალისწინოთ ისიც, რომ ვცხოვრობთ ქვეყანაში, სადაც ენდემურია და გავრცელებულია ისეთი ენდოკრინული დაავადება, როგორიცაა ჩიყვი. ჩიყვის თანმდევი ხშირად დეპრესიული მდგომარეობაა. ასევე დეპრესია შეიძლება იყოს ჰეპატიტის თანმდევი. ხშირია დეპრესიისა და ძილის დარღვევების, ანუ ინსომნიის, შეჭიდულობა.
რაც შეეხება გამომწვევ მიზეზებს – მატერიალური, სოციალური თუ პირადი სირთულეები, პასუხია- ნებისმიერი.
ნებისმიერი ძლიერი აფექტის შეკავება შესაძლოა მოგვევლინოს როგორც დეპრესია.
დეპრესიის მედიკამენტური მკურნალობისას ადამიანები ხშირად იღებენ ანტიდეპრესანტებს, ხდება თუ არა ამ დროს ადამიანი დამოკიდებული ამა თუ იმ პრეპარატის მიმართ და როგორ შეიძლება მოხდეს მისგან დახსნა….
როდესაც დეპრესიის დროს აუცილებელია მედიკამენტის, ანტიდეპრესანტის დანიშვნა ის უნდა დაინიშნოს და მის მოხსნას თავისი წესი აქვს.
მაგრამ გეშტალტ თერაპიის მეშვეობის ეს უფრო ადვილად და მყარი შედეგით მიიღწევა, რადგან როგორც ველიდან და შეკავებული აფექტიდან მივდივართ დეპრესიამდე, ასევე დეპრესიიდანაც გეშტალტ თერაპიას შეუძლია გაცნობიერებული ველისა და შეკავებული აფექტისგან გათავისუფლებით, ახალი მხარდაჭერით და პასუხისმგებლობით მოხსნას მედიკამენტის საჭიროება.
დეპრესიაში მყოფი ადამიანისთვის რა ძალა აქვს სიტყვას? სიტყვამ შეიძლება მასში გარკვეული გარდატეხა მოახდინოს?
– სიტყვას უდიდესი ძალა აქვს. მე ძალიან მომწონს ერთი (როგორც ვიცი არაბული) გამონათქვამი:
სიტყვა ცხენია, რომელსაც თუ გახედნი და აკონტროლებ, სადაც გინდა იქ მიგიყვანს. ხოლო თუ ის გაკონტროლებს, შეიძლება ჩამოგაგდოს კიდეც.
ასე რომ, რას გეტყვიან და ვის მიერ არის ნათქვამი, ამას უდიდესი მნიშვნელობა აქვს და ეს ამ კონკრეტულ თემასაც ეხება.
რას გვეტყვით სეზონურ დეპრესიაზე? რით განსხვავდება ის სხვა სახის დეპრესიისგან?
– დეპრესიის სეზონური ხასიათი გამოწვეულია საარსებო გარემო პირობების სეზონური ცვლილებით, ტემპერატურული ცვლილებით ან შემცირებული დღის ხანგრძლივობით. ადამიანმა ისე ვერ განიცადა ევოლუცია, რომ თანამედროვე მატერიალურ- ტექნიკურ რევოლუციების მაღალ ტემპს აჰყვეს და მის ორგანიზმს, ალბათ, ჯერ ისევ ახსოვს, რომ სიცივეში და სიბნელეში ორგანიზმი ნაკლებად აქტიურია. გარემოს და ველის მოთხოვნა ამას ითვალისწინებს.
რა მეთოდებით შეიძლება დავძლიოთ დეპრესია, როგორია თქვენი რეკომენდაციები….
– დეპრესია უნდა დავძლიოთ სპეციალისტების დახმარებით და პრევენცია მოვახდინოთ ჩვენი ძალისხმევით.
უნდა ვეცადოთ განათებულ ოთახში ვიყოთ დღის პირველ ნახევარში და ძალიან სასარგებლოა ჰაერზე სეირნობაც.
ასევე ვიტამინებით, განსაკუთრებით B ჯგუფის ვიტამინებით მდიდარი საკვების მიღება, ზაფხულში მეტი სითხის მიღება. არ უნდა დაგვავიწყდეს ფიზიკური აქტივობა და სუნთქვითი ვარჯიშები. იოგას ვარჯიშებით დეპრესიის დაძლევის სერიოზული შედეგები ნეირომეცნიერების მიერ არის აღწერილი.
ნინო მაზიაშვილი