ცვლილებები საყოველთაო ჯანდაცვის სისტემაში – ვის ექნება წვდომა უფასო მედიკამენტებზე?

ქალბატონი ქეთევანი (ქეთო ბებო) პენსიონერია, რომელიც მარტო ცხოვრობს. გასულ წელს მხედველობის გაუარესების გამო ოპერაცია გაიკეთა. როგორც თავად ამბობს, თანხის 80% სახელმწიფომ დაუფინანსა, დანარჩენი ნაწილი კი დაახლოებით 260 ლარი  შვილებმა გამოუგზავნეს. საყოველთაო ჯანდაცვის სისტემით კმაყოფილია, ვინაიდან საშუალება ჰქონდა ქირურგიული ოპერაცია ისე გაეკეთებინა, რომ შვილების ბიუჯეტისთვის „არ ევნო.“  ქეთო ბებოს პენსია  180 ლარია, მედიკამენტები, რომლებიც მას ოპერაციის შემდგომი მკურნალობისთვის სჭირდება, 95 ლარი ღირს, რაც მისი მთლიანი თვის შემოსავლის ნახევარზე მეტია. მედიკამენტებისთვის საჭირო თანხას საყოველთაო ჯანდაცვის სისტემა ვერ დაუფინანსებს, ქეთო ბებოს თქმით, ფულს შვილები გამოუგზავნიან, მაგრამ ძალიან სწუხს იმ პენსიონერების გამო, რომლებიც არც სოციალური დაცვის სისტემაში არიან ჩართულნი და ვერც შვილები ეხმარებიან  ფინანსურად…

სანამ გავაანალიზებთ და ნათლად დავინახავთ რა შეიცვალა საყოველთაო ჯანდაცვის სისტემაში, მნიშვნელოვანია, გავიხსენოთ რა რეალობა იყო რეფორმის „მეორე ტალღის“ დაწყებამდე. საქართველოს ჯანდაცვის მინისტრის მრჩეველი ლაშა ნიკოლაძე „თბილისი თაიმსთან“ საუბრისას დეტალურად განმარტავს როგორ მოხდა დაზღვევის პროგრამის ფორმირება და რა პოზიტიური ცვლილებები განხორციელდა ამ მიმართულებით.

„საყოველთაო ჯანდაცვა 2013 წელს დაიწყო, მაგრამ იმდროინდელი ამოცანები ახლანდელისგან სრულად განსხვავდებოდა. კერძო სადაზღვევო კომპანიების მეშვეობით სახელმწიფო აზღვევდა მიზნობრივ ჯგუფებს: მასწავლებლები, ბავშვები, პენსიონერები, სოციალურად დაუცველები და ა.შ. დაზღვევის მიღმა დარჩენილი იყო საქართველოს მოსახლეობის დაახლოებით 2 მილიონი, რომელთაც არანაირ სერვისებზე წვდომა არ ჰქონდათ.  პირველ ეტაპზე ჩვენ გვქონდა ამოცანა, რომ ამ ადამიანების სასწრაფოდ გარკვეული სახის სამედიცინო სერვისებზე წვდომის შესაძლებლობა ჰქონოდათ.

2013–2017 ოთხწლიან პერიოდში კერძო სადაზღვევო კომპანიებიდან მიზნობრივი ჯგუფები სახელმწიფო დაზღვევის მხარეს ეტაპობრივად გადმოვიდნენ, რადგან  ბევრი კერძო კომპანია ფინანსურად ძალიან ცუდ მდგომარეობაში იყო, ბევრი მათგანი გაკოტრდა კიდეც. გარდა ამისა, კერძო კომპანიებს ძალიან  დიდი დავალიანებები ჰქონდათ სამედიცინო დაწესებულებების წინაშე და პაციენტებსაც ვერ სთავაზობდნენ ჯეროვან მომსახურებას (ანაზღაურებას). მას შემდეგ, რაც პრობლემებმა თავი იჩინა, საჭირო გახდა ოპტიმიზირება სადაზღვევო პროგრამის, სახელმწიფო ახალი გამოწვევების წინაშე დადგა.

2013 წელს   ირიბი  ინდიკატორი ადამიანის შემოსავლის იყო კერძო დაზღვევის ქონა, ხოლო 2017 წელს გადავედით პირდაპირ ინდიკატორზე – შემოსავლების განსაზღვრა კერძო დაზღვევასთან ერთად და ამ მიმართულებით გადავწყვიტეთ ცვლილების განხორციელება“.

2017 წლის 1 მაისი არის ახალი წყალგამყოფი და სწორედ ამ დღიდან შევიდა ძალაში საყოველთაო დაზღვევის პროგრამაში განხორციელებული ცვლილებები.  „მეორე ტალღის“ პროგრამის ფარგლებში განცდილ პროგრესზე საუბრისას, ლაშა ნიკოლაძე გამოყოფს იმ კატეგორიების გაჩენას, რომელსაც, სახელმწიფო სთავაზობს შეუზღუდავ სერვისებს. ოპტიმიზირების შედეგად 2017 წლის ზაფხულისთვის დაზღვევის პროგრამის ფარგლებში  გარკვეული კატეგორიის ადამიანებს წვდომა ექნებათ უფასო მედიკამენტებზეც.

რას გულისხმობს საყოველთაო ჯანდაცვის პაკეტის ცვლილება?

საყოველთაო ჯანდაცვის ცვლილებების პაკეტი, რომელიც  ბენეფიციარებს დიფერენცირებულ სერვისებს სთავაზობს 2017 წლის 1 მაისიდან ამოქმედდა. ახალი პროგრამის ფარგლებში გამოიყოფა ოთხი მიზნობრივი ჯგუფი.

პირველ ჯგუფში არიან ისინი, ვისაც 40 ათას ლარზე მეტი წლიური შემოსავალი აქვს. ისინი საყოველთაო ჯანდაცვის პროგრამიდან ამოვარდებიან და საკუთარ ჯანმრთელობაზე თავად იზრუნებენ, მათი რაოდენობა, 32 000-ის ფარგლებშია. აღსანიშნავია, რომ საყოველთაო ჯანდაცვის პროგრამის სერვისების მოცულობა განისაზღვრება ინდივიდუალური (და არა ოჯახის, საერთო მეურნეობის) შემოსავლის მიხედვით.

ჯანდაცვის მინისტრის განცხადებით – ​„მიუხედავად იმისა, მდიდარი ოჯახი იქნება თუ ღარიბი ოჯახი იქნება, ოჯახის წევრებს შეუნარჩუნდებათ ყველა ის პრივილეგია, რომელიც მოყვანილია ამ კლასიფიკატორში. მაგალითად, მე მაქვს 40 ათას ლარზე მეტი (წლიური) შემოსავალი, ვალდებული ვხდები, რომ ჩემთვის ვიყიდო კერძო სადაზღვევო პაკეტი, მაგრამ თუ მე მყავს 0-დან 5 წლამდე ასაკის ბავშვი, მას შეუნარჩუნდება საყოველთაო ჯანდაცვით სარგებლობის უფლება.“

მეორე ჯგუფში შედიან ისინი, ვისაც თვეში 1000 ლარზე მეტი შემოსავალი აქვს, მაგრამ წლიური შემოსავალი 40 000 ლარს არ აღემატება.  ბოლო მონაცემებით თვეში საშუალო შემოსავალი საქართველოში არის 1013 ლარი, რაც იყო  თანხის განსაზღვრის საფუძველი. მათ მნიშვნელოვანი შეზღუდვა ექნებათ საყოველთაო ჯანდაცვის მომსახურებაში.  თუ მკურნალობის თანხა არ აღემატება 1000 ლარს, მაშინ მომსახურების საფასურს, მთლიანად პაციენტი იხდის, ხოლო თუ აღემატება 1000 ლარს, მაშინ სახელმწიფო დაფინანსების სისტემა ერთვება. არის დათქმა რომ თუ ისინი შეიძენენ კერძო სადაზღვეო მომსახურებას, სახელმწიფოსგან კიდევ უფრო შეეზღუდებათ სერვისები და მხოლოდ მშობიარობის, ქიმიოთერაპია და ჰორმონოთერაპიის კომპონენტები დარჩებათ.

მესამე ჯგუფში მოხვდა ყველა, ვისი შემოსავალიც 1000 ლარზე ნაკლებია, არარეგულარულად დასაქმებული პირები და თვითდასაქმებულები,  რომელთა შემოსავალსაც სახელმწიფო ვერ ხედავს, დაახლოებით მილიონ 100 ათასი ადამიანი. ამ შემთხვევაში გადაჭრა არის 500 ლარზე, მათ სახელმწიფო დაუფინანსებს 500 ლარზე ზევით სერვისებს. თუ ისინი შეიძენენ კერძო პაკეტს, მხოლოდ გეგმიური სტაციონარული სერვისები გაუუქმდებათ სახელმწიფოს მხრიდან. დარჩებათ გადაუდებელი სერვისებს, ონკოლოგიის სრული ნაწილი დაფინანსებული იქნება სახელმწიფოს მიერ.

მეოთხე ჯგუფში 0–5 წლამდე ბავშვები და 6-დან 18 წლამდე მოზარდები შედიან, ასევე, სტუდენტები, პედაგოგები, პენსიონერები, შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირები და სოციალურად დაუცველები შედიან (70 000–100 000 ქულა). მათ საყოველთაო ჯანდაცვის პროგრამით გათვალისწინებული ყველაზე ძვირადღირებული  სერვისები და ჯანდაცვის სრული პაკეტი ექნებათ.

უნდა აღინიშნოს, რომ „მეორე ტალღის“ პროგრამის ფარგლებში მშობიარობა ყველა ჯგუფს დაუფინანსდება.

რა ჯდება საყოველთაო ჯანდაცვის პროგრამა?

ერთ-ერთი მთავარი საკითხი, რასაც საყოველთაო ჯანდაცვის პროგრამის ნაკლოვანებებზე საუბრისას ასახელებდნენ, ამ პროგრამისთვის გამოყოფილი თანხის არაეფექტური ხარჯვა იყო. მაგალითად, 2015 წლის ბიუჯეტის გეგმით,  საყოველთაო ჯანდაცვის პროგრამისთვის გათვალისწინებული იყო 470 მილიონი ლარი. 2015  წლის საბოლოო დაზუსტებულმა ბიუჯეტმა დაახლოებით 573  მილიონი ლარი შეადგინა, რაც 22%-ით აღემატება 2015 წლის დასაწყისში პროგრამის გეგმით გათვალისწინებულ თანხას.

რა   განაპირობებს პროგრამის არაგეგმიურ ხარჯებს? ქვემოთ წარმოგიდგენთ იმ ძირითად ფაქტორებს,  რომელთა ვერ გათვალისწინება შესაძლებელია განაპირობებდეს პროგრამის არაგეგმიურ ხარჯებს ( ინფორმაციის თავისუფლების განვითარების ინსტიტუტის მიხედვით):

1) ჯანდაცვაზე ხარჯების ზრდა – ჯანდაცვის ხარჯების ზრდა განპირობებულია სექტორში ახალი ტექნოლოგიების დანერგვით და ახალი მედიკამენტების შექმნით, ფასების ინფლაციით და სხვ.

2) უფასო მომსახურების ეფექტი – მაგალითად,  სტატისტიკის ეროვნული სამსახურის მონაცემებით,   2014  წელს ექიმთან მიმართვების რიცხვი 2011  წელთან შედარებით 54%-ით გაიზარდა. ექიმთან მიმართვიანობის რიცხვის მომატება ზრდის პროგრამის ხარჯებს.

3) პროგრამის ეფექტური მართვა –   პროგრამის ხარჯების ზრდის შეკავება მნიშვნელოვნად არის დამოკიდებული სოციალური მომსახურების სააგენტოს მიერ პროგრამის ეფექტურ მართვაზე.

2017 წლის საყოველთაო ჯანდაცვის პროგრამისთვის 660 მილიონი ლარია გამოყოფილი. „თბილისი თაიმსი“ დაინტერესდა რამდენად გაუძლებს აღნიშნული თანხა, რომ ახალი დაზღვევის ფარგლებში სრულად დააკმაყოფილოს მოსახეობის საჭიროება. კითხვაზე მინისიტრის მრჩეველი პასუხობს შემდეგს

„ერთ–ერთი პარამეტრი, რომელსაც უნდა მოერგოს საყოველთაო ჯანდაცვა არის სწორედ ეს საბიუჯეტო  თანხა, რომელიც არის გამოყოფილი.

1. საკმარისია თუ არა თანხა? გლობალურად რომ შევხედოთ ამერიკის შეერთებულ შტატებში  ერთ სულ მოსახლეზე ჯანდაცვაში  წლიურად იხარჯება  8 000 დოლარზე მეტი. საქართველოში იგივე მაჩვენებელი 280 დოლარის ფარგლებშია. სამწუხაროდ, ჩვენ ძალიან ცოტა თანხა გვაქვს იმისთვის, რომ ყველა ის საჭიროება, რომელიც სამედიცინო თვალსაზრისით გვაქვს სრულად დავაკმაყოფილოთ.
2. ჩავეტევით თუ არა გამოყოფილ ბიუჯეტში? ­­საქართველოში ჯანდაცვაზე მთლიანად 2 მილიარდ–ნახევარი ლარი იხარჯება. ხოლო საყოველთაო ჯანდაცვის პროგრამისთვის 660 მილიონი ლარია გამოყოფილი. შესაბამისად შეუძლებელია, აღნიშნული თანხის ფარგლებში რაიმე ეკონომიის გაკეთებას ვაპირებდეთ. საჭიროებები, რომელიც ადამიანს აქვს სამედიცინო სერვისების თვალსაზრისით ბევრად მეტია, ვიდრე ბიუჯეტით გამოყოფილი თანხა. ჩვენ ამ შემთხვევაში ვცდილობთ, რომ ჩავეტიოთ თანხაში, რადგან ჩვენი ფინანსების ზოგადად, თუნდაც ჯანდაცვისთვის გამოყოფილი 2 მილიარდი მთლიანად ძალიან მწირია“.

საყოველთაო ჯანდაცვის „მეორე ტალღის“ ფარგლებში არაერთი ცვლილება განხორციელდა, შემოსავლების მიხედვით დიფერენცირდა კატეგორიები და სამედიცინო სერვისებზე წვდომაც. სახელმწიფო სხვადასხვა ჯგუფებს სამედიცინო სერვისებზე დაზღვევას სთავაზობს, მაგრამ  ჯერ კიდევ ბუნდოვანია როგორ გაუმკლავდება  კიდევ ერთ ამოცანას, რომელიც მედიკამენტების დაფინანსებას უკავშირდება. როგორ შეიძინონ იმ პენსიონერებმა ძვირადღირებული წამლები, რომლებიც სოციალურად დაუცველთა პროგრამაში არ არიან ჩართულნი?..

ნანუკა მაღლაკელიძე