-საზოგადოებრივი მაუწყებლის მიზნები და ხარისხი
საზოგადოებრივი მაუწყებლობა (ინგლისურად Public Broadcasting) გულისხმობს საზოგადოების ან მისი ნაწილის უფრო აქტიურ და ქმედით ჩართვას საზოგადოებრივ ცხოვრებაში. ეს საზოგადოებრივი მაუწყებლობის ერთ-ერთი ზოგადი განმარტებაა. რატომ კეთდება საზოგადოებრივი მაუწყებელი? მსგავსი მაუწყებლობის ტიპზე ყველას თავისებური შეხედულება აქვს. მაგალითად, ნეომარქსისტულ მიდგომას თუ გავითვალისწინებთ, მათთვის საზოგადოებრივი მაუწყებელი ქვეყნის მოსახლეობაზე ზეგავლენის მოხდენის ერთ-ერთი უძლიერესი მექანიზმია, ხოლო ლიბერალურ სამყაროში პლურალიზმის არსებობის გარანტია. საზოგადოებრივი მაუწყებლობა მხოლოდ ტელემაუწყებლობა არაა, იგი რადიომაუწყებლობასაც მოიცავს. ითვლება, რომ საზოგადოებრივი მაუწყებელი ეროვნული იდენტობის გაძლიერებას უნდა ემსახურებოდეს. ეს იმითაცაა გამოწვეული, რომ საზოგადოებრივი მაუწყებლობების უმეტესობა მხოლოდ საკუთარი ქვეყნის საზღვრებს შიგნით მაუწყებლობს, გარდა BBC-სა. აუცილებელია, რომ საზოგადოებრივი მაუწყებელი მთავრობისგან დამოუკიდებლად ფუნქციონირებდეს. ერთ-ერთ მთავარ მიზანს წარმოადგენს საზოგადოების წევრების აბსოლუტურად ყველანაირი გემოვნებისა და ინტერესის დაკმაყოფილება. მორგებული უნდა იყოს მაყურებლის ასაკზე , სოციალურ ფენასა და პოლიტიკურ ინტერესებზე. ეს კრიტერიუმები ყველაზე მეტად საქართველოს რეალობას შეგვიძლია მოვარგოთ, რადგან საქართველო მრავალეთნიკური და რელიგიურად მრავალფეროვანი სახელმწიფოა.
-საზოგადოებრივი მაუწყებლები მსოფლიოში
საზოგადოებრივ მაუწყებლებს სხვადასხვა ქვეყანაში სხვადასხვა ფუნქცია ენიჭებათ. მაგალითად, იტალიაში საზოგადოებრივი მაუწყებელია RAI (Radiotelevisione Italiana). RAI-ს იტალიაში მოსახლეობის დიდი ნაწილი უყურებს, მისი წილი ბაზარზე 54%-ია, რითაც ის ლიდერობს ევროპული ქვეყნების საზოგადოებრივ მაუწყებლებს შორის. RAI ითვლება ევროპის ერთ-ერთ ყველაზე ავტორიტეტულ ტელევიზიად, რომელზეც სამწუხაროდ მთავრობას დიდი გავლენა აქვს. RAI -ს ყურება შესაძლებელია საქართველოშიც საკაბელო მომსახურების პაკეტის შეძენის შემთხვევაში.
ძალიან საინტერესო სიტუაციაა ჰოლანდიაში, სადაც საზოგადოებრივი ორგანიზაციები, ჯგუფები ან ასოციაციები ყიდულობენ საეთერო დროს და უშვებენ იმ პროგრამებს, რომლებიც თავად სურთ. საზოგადოებრივი მაუწყებლობის ეს ფორმა მხოლოდ ჰოლანდიაშია გავრცელებული.
ამერიკის შეერთებულ შტატებში საზოგადოებრივი მაუწყებლობის მნიშვნელობა გამოხატულია სპეციალურ კანონში, რომელსაც ეწოდება “საზოგადოებრივი მაუწყებლობის აქტი” (Public Broadcasting Act) და რომელიც მიიღეს 1967 წელს. ამერიკაში ამ აქტმა განაპირობა სპეციალური ინსტიტუტების, მათ შორის PBC-ს (Public Broadcasting Service) ჩამოყალიბება. ეს ინსტიტუტები ფლობენ სხვადასხვა ტელევიზიებსა და რადიოარხებს, რომლებიც მაუწყებლობენ შტატის მასშტაბით და სადაც მაქსიმალურადაა გათვალისწინებული ადგილობრივი ინტერესები და მიზნები.
ყველაზე პოპულარული საზოგადოებრივი მაუწყებელი ბრიტანული BBC-ა (British Broadcasting Corporation) BBC-ს აქვს მრავალი არხი, რომელიც ფინანსდება მთავრობისგან და ეს არხები ძირითადად უმცირესობების ინტერესებს ემსახურებიან. BBC-ს აქვს კარგად გნვითარებული ONLINE მაუწყებლობა, ანუ მისი ყურება შეიძლება ინტერნეტითაც. BBC არის ძალიან მნიშვნელოვანი, გავლენიანი და ავტორიტეტული ინფორმაციის მომწოდებელი, რომლის მოწოდებული ინფორმაციის სისწორეში ან ობიექტურობაში, მიუხედავად მთავრობის დაფინანსებისა, ეჭვი პრაქტიკულად არავის ეპარება.
-საქართველოს საზოგადოებრივი მაუწყებელი
საქართველოს საზოგადოებრივი მაუწყებელი (სსმ) „მაუწყებლის შესახებ“ საქართველოს კანონის საფუძველზე, (2004 წელი 23 დეკემბერი) სახელმწიფო დაქვემდებარებიდან საზოგადოებისაში გადავიდა. კომპანიამ რადიომაუწყებლობა 1925 წელს დაიწყო, ტელევიზიისა კი — 1956 წელს. ამჟამად, მაუწყებელი აერთიანებს ორ ტელეარხს: პირველი არხსა (1956) და მეორე არხს (1991), ასევე რადიოარხებს — საქართველოს რადიო-პირველი არხი — FM 102.4 (1925) და რადიო ორი–ქართული რადიო — FM 100.9 (1995). დღეისათვის, საქართველოს მოსახლეობის 85 % იღებს პირველა არხის მაუწყებლობას, ხოლო 55 % — მეორე არხის მაუწყებლობას. საქართველოს მაუწყებლის ტელეპროგრამების მიღება ასევე შესაძლებელია სატელიტიური ანტენით და ინტერნეტის მეშვეობით ევროპისა და აზიის რამდენიმე ქვეყანაში.
-როგორ ფინანსდება საქართველოს საზოგადოებრივი მაუწყებელი?
მაუწყებლისთვის გამოყოფილი თანხა მთლიან შიდა პროდუქტზეა მიბმული და ყოველწლიურად არ უნდა იყოს წინა წლის მშპს 0,14%-ზე ნაკლები. 2017 წელს მაუწყებელი ბიუჯეტიდან 39,471,426 ლარით დაფინანსდა, კომერციულმა შემოსავალმა (სპონსორობა) 848,137 ლარი შეადგინა. ხოლო ტექმომსახურებისა და სხვა ტიპის არასამაუწყებლო შემოსავალი 2, 002, 772 ლარი იყო.
2018 წლის 21 თებერვალს პარლამენტმა პრეზიდენტის ვეტო დაძლია იმ კანონპროექტზე, რომლის მიხედვითაც, საზოგადოებრივ მაუწყებელს იმაზე მეტი კომერციული რეკლამის მოზიდვა და განთავსება შეეძლება, ვიდრე ცვლილებებამდე შეეძლო. მაუწყებლობის შესახებ კანონს ასევე ემატება რეგულაცია, რომლის თანახმადაც დასაშვები ხდება გასართობი გადაცემებისა და სერიალების სპონსორობაც. კანონში ცვლილებებს არასამთავრობო ორგანიზაციების ნაწილის მხრიდან კრიტიკა მოჰყვა. მაგალითად, რეკლამის ნაწილთან დაკავშირებით, “საერთაშორისო გამჭვირვალობის” მიერ გავრცელებულ განცხადებაში აღნიშნულია: “საზოგადოებრივი მაუწყებლის ბიუჯეტში სასპონსორო და კომერციული რეკლამისგან მიღებული შემოსავლის მნიშვნელოვნად ზრდამ, შესაძლოა მაუწყებელს შეუზღუდოს თავისუფლება აღნიშნულ კომერციულ ჯგუფებთან დაკავშირებით კრიტიკული და საგამოძიებო შინაარსის წარმოებისას”.
-რა პრობლემებია საქართველოს საზოგადოებრივ მაუწყებელში?
საქართველოს საზოგადოებრივმა მაუწყებელმა ბოლო დროს რეპუტაცია აიმაღლა და მაყურებლის ნდობაც მოიპოვა. გაუჩნდა მცირე, მაგრამ ერთგული აუდიტორია. წლების განმავლობაში სსმ-ს მიმართ კრიტიკა ყოველთვის აქტუალური იყო. მთავარი პრობლემას მაუწყებელზე ხელისუფლების ზეგავლენა წარმოადგენს სამწუხაროდ, 2004 წლიდან მოყოლებული, ფინანსური პრობლემების, პოლიტიკური გავლენისა და შიდა კრიზისების გამო, იგი ვერ ახერხებს იმ ფუნქციების შესრულებას, რომლებიც არხს საზოგადოებრივ მაუწყებლის სტატუსს ანიჭებს.
საზოგადოებრივი უნდობლობის უახლესი ტალღა მოჰყვა 2017 წლის 6 იანვარს მაუწყებლის გენერალურ დირექტორად ხელისუფლებასთან დაახლოებული პირის ვასილ მაღლაფერიძის დანიშვნას და ახალი მენეჯმენტის მიერ მომდევნო თვეებში მიღებულ გადაწყვეტილებებს.
როგორც The Tbilisi Times-თვის ცნობილია, საზოგადოებრივ მაუწყებელში მასშტაბური რეფორმა მიმდინარეობს. ამ რეფორმის წარმატებაზე დამოკიდებულია, თუ რამდენად შეძლებს მაუწყებელი, შეასრულოს მასზე კანონით დაკისრებული ფუნქცია – შექმნას და იყოს საჯარო სიკეთე, და რაც ყველაზე მნიშვნელოვანია დაიბრუნოს საზოგადოებრივი ნდობა.
ავტორი: თორნიკე ჭიტაძე