დღეს ჩვენ ხშირად გვესმის, რომ განსაკუთრებული საჭიროებების მქონე ადამიანს ყველა შესაძლებლობა აქვს, რომ, ყველა სიკეთესთან ერთად, სრულფასოვანი განათლებით ისარგებლოს. როგორ არის ეს რეალურად? ძალიან მნიშვნელოვანია, რა როლი აქვს და რა შეუძლია ასეთ მოცემულობაში მშობელს. ცხადია, მისი როლი განუზომელია და აუცილებელია, მან იცოდეს, რა შემთხვევაში როგორ უნდა მოიქცეს, რომ მისმა შვილმა თავი კომფორტულად იგრძნოს. რას გულისხმობს ინკლუზიური განათლება და რა უნდა იცოდეს მშობელმა – არსებულ საკითხზე „თბილისი თაიმსს“ ფსიქოლოგი თეო კოკოსკერია ესაუბრა.
„ინკლუზიური განათლება თავის თავში გულისხმობს ყველა ტიპის სპეციალური საგანმანათლებლო საჭიროების მქონე მოსწავლეების ჩართვას საგანმანათლებლო პროცესში თანატოლებთან ერთად და მათზე მორგებული მიდგომებისა და სტრატეგიების შეთავაზებას სასწავლო პროცესში.
იგი მოიცავს კომპლექსურ მიდგომებს და მისი ეფექტური განხორციელება მნიშვნელოვნად არის დამოკიდებული იმ ადამიანებზე, რომლებიც უშუალოდ არიან ჩართულნი ბავშვის აღზრდისა და განათლების პროცესში. შეიძლება ითქვას, რომ ბავშვი, ოჯახი, მასწავლებელი – ეს არის ის ქვაკუთხედი, რომელზეც დგას ეს მოდელი. განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია მშობლის როლი, რადგან სწორედ მასთან ერთად იწყებს ბავშვი თავისი პირველი ცხოვრებისეული ნაბიჯების გადადგმას. მშობლის ჩართულობას დიდი გავლენა აქვ მათი პიროვნების ჩამოყალიბებაში, აკადემიური მიღწევების გაუმჯობესებაზე, თვითშეფასების მაჩვენებელზე, პოზიტიურ ქცევასა და ურთიერთობებზე როგორც თანაკლასელებთან, ასევე – მასწავლებლებთან. მშობელი აქტიურად უნდა თანამშრომლობდეს პედაგოგთან, რათა მათ ერთობლივად შეძლონ მოსწავლის საჭიროებებისა და შესაძლებლობების განსაზღვრა, სწავლების პროცესში ბავშვის რეგრესისა თუ პროგრესის შეფასება; აგრეთვე, დასახული მიზნების მისაღწევად, შესაბამისი აქტივობების დაგეგმვა“.
როგორ შეაფასებთ, რა გამოწვევების წინაშე დგას ინკლუზიური განათლება საქართველოში და რამდენად ხარისხიანია ის?
საქართველოში, ამ მიმართულებით ცვლილებების განხორციელება დაიწყო 2006 წელს, როდესაც შესაბამისმა ორგანოებმა საგანმანათლებლო პროგრამებში ძირითადი აქცენტები ინკლუზიურ განათლებაზე გააკეთეს, ხოლო 2013 წელს დაემატა კიდევ ერთი მნიშვნელოვანი მიმართულება – პროფესიული განათლება, როცა ამ საფეხურზეც ინკლუზიური განათლების მოდელით სწავლება სავალდებულო გახდა საგანმანათლებლო დაწესებულებებისათვის.
არსებულ მდგომარეობაზე საუბრისას აღსანიშნავია ის რეფორმები და ღონისძიებები, რომლებიც ამ მხრივ გატარდა, მათ შორის – ხელშემწყობი პროგრამების შემუშავება, ინფორმაციული შეხვედრები, ტრენინგები, მასწავლებელთა პროფესიული გადამზადება. თითოეულმა მათგანმა თავისი როლი შეასრულა საქართველოში ინკლუზიური განათლების განვითარების კუთხით. თუმცა, კვლავ ვდგავართ გარკვეული გამოწვევების წინაშე, მათ შორის, შესაბამისი ინფრასტრუქტურის არ არსებობა, მწირი მატერიალური რესურსები განსაკუთრებით რეგიონებშია თვალსაჩინო. აგრეთვე, არასწორად დაგეგმილი საგანმანათლებლო პოლიტიკა, არსებული სტერეოტიპები ზღუდავს მოსწავლეთა ნაწილისათვის ხარისხიანი განათლების მიწოდებას.
რა კეთდება იმისათვის, რომ მშობელმა იცოდეს, როგორ მოიქცეს შვილთან, რომელსაც ინკლუზიური განათლების საჭიროება აქვს?
მშობელთა უმეტესობისათვის გარკვეულ სტრესს წარმოადგენს იმაზე ფიქრი, თუ როგორ შეძლებს განსაკუთრებული საჭიროების მქონე შვილისათვის განათლებისა და განვითარებისათვის საჭირო პირობების შექმნას. ამისათვის მნიშვნელოვანია, პირველ ყოვლისა, მათი ფსიქო განათლება, რაც გულისხმობს კომპეტენტური პირისაგან დეტალური ინფორმაციის მიწოდებას, ბავშვის საჭიროებებების, შესაძლებლობებისა თუ მისი განვითარების პოტენციალის შესახებ. სასკოლო სისტემაში მშობელს შეუძლია, მიმართოს სკოლის ფსიქოლოგს, სპეციალურ მასწავლებელს, აგრეთვე – მანდატურის სამსახურთან არსებულ ფსიქოლოგიური მომსახურების ცენტრს, რომელიც ახორციელებს ბავშვებისა და მათი მეურვეების ფსიქო-სოციალურ მომსახურებას.
სწორი წარმოდგენა აქვთ მშობლებს ინკლუზიური განათლების შესახებ?
ინკლუზიური განათლების შესახებ წარმოდგენები დროთა განმავლობაში დადებითად იცვლება როგორც მშობლებში, ასევე – მთელს საზოგადოებაში, რაც ცნობიერების ამაღლებას შეიძლება დავუკავშიროთ. ამ საკითხთან დაკავშირებული დინამიკა შემდეგია: ინკლუზიური განათლების დანერგვას, როცა სხვადასხვა დაღვევის მქონე მოსწავლეებმა სპეციალიზებული სკოლების გარდა საჯარო სკოლებში დაიწყეს განათლების მიღება საკმაოდ დიდი წინააღმდეგობა მოჰყვა, რადგან მშობლები არ იყვნენ ინფორმირებულნი, თუ რა პროცესებთან ჰქონდათ საქმე და ზოგადად რა მიზნებს ისახავს ინკლუზიური განათლება. მაგალითად, 5-6 წლის წინ ჩატარებულ კვლევებში რესპოდენტთა ნახევარი მიიჩნევდა, რომ სპეციალური საგანმანათლებლო საჭიროების მქონე მოსწავლეები დისკრიმინაციის მსხვერპლნი და ნაკლებად მიღებულნი იყვნენ საზოგადოების მხრიდან. დღესაც, გარკვეულწილად, არსებობს მსგავსი შემთხვევები, თუმცა არსებული ტენდენცია ბევრად საიმედოა და მშობელთა უმეტესობა აცნობიერებს იმ ღირებულებების მნიშვნელობას, რომელსაც ინკლუზიური განათლება ემსახურება.
ამ თემის ირგვლივ თუ არსებობს კვლევები, ლიტერატურული მასალა?
დიახ, უამრავი კვლევა და ლიტერატურული მასალა არსებობს, თუმცა მათი უმეტესობა ინგლისურ ენაზეა ხელმისაწვდომი, ფსიქოლოგიური ჟურნალებისა და ელექტრონული სამეცნიერო ბაზების საშუალებით. რაც შეეხება საქართველოში ჩატარებულ კვლევებს – მონაცემები შედარებით მწირია. თუმცა ინფორმაციის მიღება შესაძლებელია ინკლუზიურ განათლებასთან დაკავშირებით გამოცემული სახელმძღვანელოებისა და გზამკვლევების დახმარებით.
სტიგმა – ამაზე რას გვეტყვით და რა როლი აქვს ამ ჭრილში მშობელს?
ამ მიმართულებით, უახლოესი წარსულიც რომ ავიღოთ, საკმაოდ არასახარბიელო მდგომარეობა იყო. ამას ადასტურებს ზემოთ მოყვანილი კვლევაც, რომელშიც იკვეთება ამ ბავშვების მიმართ არსებული დისკრიმინაციული ფონი და განწყობები. თუმცა დღეისათვის, მეტნაკლებად, გაუმჯობესებულია მდგომარეობა. აღსანიშნავია, რომ მშობელს, ამ ჭრილშიც განსაკუთრებული დატვირთვა აქვს. პირველ ყოვლისა, თავად უნდა გააცნობიეროს, რომ თითოეული ბავშვი იზრდება და ვითარდება ინდივიდუალური ტემპით და არ შეადაროს სხვებს. არის შემთხვევები, როდესაც სწორედ მათი მხრიდან იწყება ბავშვის სტიგმატიზირება; მაგალითად: აქვს დასწავლის უნარის დარღვევა, ვერ ძლევს პროგრამით გათვალისწინებულ მასალას. მშობელი ამით უკმაყოფილოა და სხვადასხვა ეპითეტებით „ამკობს“ მაგ: ზარმაცი, უინტერესო და ა.შ. რის გამოც ბავშვი, შესაძლოა ფსიქოლოგიური ზეწოლის ქვეშ აღმოჩნდეს, რამაც თავის მხრივ, თვითშეფასებასთან დაკავშირებული პრობლემები გამოიწვიოს. მშობელთა ემოციური მხარდაჭერა ბავშვს დაცულად აგრძნობინებს თავს, დადებით გავლენას ახდენს მის მოტივაციაზე; ეხმარება დამოუკიდებლობის უნარების განვითარებასა და საკუთარი ძალებისადმი რწმენის ჩამოყალიბებაში.
ავტორი: მარიამ ტიელიძე