საქართველოში ლომისას რამდენიმე სალოცავიარსებობს, რომელთაგან ყველაზე მთავარი დაუძველესი ქსნისა და არაგვის წყალგამყოფ ქედზე, ისტორიულ მთიულეთში მდებარე ეკლესიაა. ნაგებობა ნატეხი ქვით არის ნაშენები და IX–X საუკუნეებით თარიღდება. გადმოცემის თანახმად, ქრისტიანული ეკლესია აქ წარმართული ტაძრისადგილზე აუგიათ. თავდაპირველად ლომისამთვარის საკულტო ტაძარი ყოფილა.
დღესასწაულის ისტორია
ლომისობა წინაქრისტიანულ პერიოდში იღებსსათავეს, თუმცა ამჟამად ის საეკლესიო კალენდარშიქრისტიანული რელიგიური დღესასწაულებისრიცხვშია.
მთიულეთში ლომისა წინაქრისტიანული ღვთაებაიყო. გადმოცემის თანახმად, მისი სახელწოდებალომა ხარს უკავშირებს. მოგვიანებით ეს კულტიმთვარის ღვთაებას დაუკავშირდა. ამას ის ფაქტიმოწმობს, რომ ხარის საკულტო გამოსახულებებს(რქებს) ხშირად ახალი მთვარის მოყვანილობა აქვს. ლეგენდებისა და რიტუალების თანახმად, ლომისამონადირე, მხედარი ღვთაება იყო.
მთის გაქრისტიანების შემდეგ მთვარის ტაძრისადგილზე ქრისტიანული ეკლესია აუგიათ. წარმართული კულტის ნიშნები კი წმინდა გიორგისდაუკავშირდა, რადგან იგი მეომარია, ქრისტესმხედარი.
ლომისის დღესასწაული დუშეთში აღდგომის მე-7 კვირის ოთხშაბათს იმართებოდა. ამ დღეს მლეთაშიმლოცველები მთელი აღმოსავლეთ საქართველოდანიკრიბებოდნენ. დეკანოზები გამოასვენებდნენდროშას და “ფერხისას” სიმღერით აიტანდნენ მთაზე, სადაც იმართებოდა დღეობა შესაწირავით. ლომისასსახით თაყვანს სცემდნენ საწინამძღვრო ჯვარს, რომელიც ტარზე იყო დამაგრებული და ოთხსავებოლოზე სოლარული სიმბოლოები — ბურთებიჰქონდა მიმაგრებული.
აღდგომის მეშვიდე ოთხშაბათს ხალხი მლეთაშილომისობის აღსანიშნავად ქვეყნის სხვადასხვაკუთხიდან დღესაც იკრიბება.
მლოცველები ლომისის წმინდა გიორგის ეკლესიაშიღამისთევით ადიან. ისინი სალოცავს უმეტესადცხვარს სწირავენ და სჯერათ, რომ აუსრულდებათრასაც შესთხოვენ.
ტრადიციის თანახმად, სანამ პირუტყვი დაიკვლება, რამდენიმე სავალდებულო რიტუალი უნდაშესრულდეს. სამშაბათს, დღის მეორე ნახევარშილომისის ტაძრიდან თორმეტ მოციქულს ხატები, ჯვარი და დროშა გამოაქვს. ამის შემდეგ დეკანოზიმნათეებს ზარებს არეკვინებს და სოფელსსაფიხვნოსთან უხმობს. დაახლოებით 5 საათისათვისზარებს კიდევ ერთხელ რეკენ, რის შემდეგაცმლოცველები მლეთიდან იმ მთისკენ მიემართებიან, სადაც ლომისის უძველესი სალოცავია. მათთვის კი, ვისაც მთაზე ასვლა არ შეუძლია, ქვედა მლეთაშიკიდევ ერთი სალოცავია, ისიც ლომისის წმინდაგიორგის სახელობის.
