2016 წელს გამოქვეყნდა კვლევა, რომელშიც ივანე ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის ეკონომიკისა და ბიზნესის ფაკულტეტის პროფესორები მონაწილეობდნენ. როგორც კვლევაშია აღნიშნული, ის წარმოადგენს ქვეყნის მასშტაბით პირველ მცდელობას, რომელიც მიმართულია შერეული დაფინანსების ტიპის საწარმოს (ასეთია თბილისის სატრანსპორტო კომპანია) ფინანსური მდგომარეობის და მდგრადობის შეფასების, კვლევის, ანალიზისა და მისი გაუმჯობესების მეთოდების ერთობლიობას. თუ რა ახდენს ნეგატიურ გავლენას კომპანიის ფინანსურ მდგომარეობაზე, როგორი მეთოდებით იმართება თბილისის ავტოსატრანსპორტო კომპანია და როგორ შეფასდა მგზავრობის ამჟამინდელი ღირებულება მკვლევართა ჯგუფის მიერ, ინტერვიუდან შეიტყობათ.
“თბილისი თაიმსს” კვლევის მონაწილე, თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის ასოცირებული პროფესორი, ლევან საბაური ესაუბრა.
კვლევის თანახმად, თბილისის ავტოსატრანსპორტო კომპანიის ფინანსური ანგარიში უარყოფითი მაჩვენებლებით ხასიათდება, რაც ნეგატიურად აისახება თბილისის მერიის ბიუჯეტზეც, ვინაიდან საწარმო ბიუჯეტიდან იღებს სუბსიდიებს. შეგიძლიათ დეტალურად გვესაუბროთ რა ფაქტორები მოქმედებენ უარყოფითად საწარმოს ფინანსურ მდგომარეობაზე?
– პირველ რიგში მინდა აღვნიშნო, რომ პროექტი განხორციელდა ივანე ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმიფო უნივერსიტეტის ეკონომიკისა და ბიზნესის ფაკულეტეტის 2015 წლის სამეცნიერო გრანტების კონკურსში გამარჯვებული პროექტის ბაზაზე. ჩატარებული კვლევა ქვეყნის მასშტაბით წარმოადგენს პირველ მცდელობას, რომელიც მიმართულია შერეული დაფინანსების ტიპის საწარმოს ფინანსური მდგომარეობის და მდგრადობის შეფასების, კვლევის, ანალიზისა და მისი გაუმჯობესების კომპლექსური ღონესძიებების პაკეტის შემუშავებისაკენ, რაც პროექტის პრაქტიკულ მნიშვნელობას კიდევ უფრო ყურადსაღებს ხდის. ასევე მინდა დიდი მადლობა გადავუხადო ქალაქის მერიასა და უშუალოდ, თსკ-ს ხელმძღვანელობას მხარდაჭერისათვის. მათი თანხმობისა და ხელშეწყობის გარეშე შეუძლებელი იყო ამ კვლევის განხორციელება. რაც შეეხება კვლევას, ვერ ვიტყოდი, რომ თბილისის ავტოსატრანსპორტო კომპანიის ფინანსური ანგარიში მთლიანად უარყოფითად არის შეფასებული. უარყოფითად შეფასებულია მხოლოდ გარკვეული კომპონენტები. კვლევაში დეტალურად არის მოცემული ის ხარვეზები, რაც კვლევის დროს გამოვლინდა. თუ შევაჯამებთ ამ ფაქტორებს, ეს ძირითადად კომპანიის მართვის კუთხით გამოვლენილი ხარვეზებია. კომპანიას დღეს არ გააჩნია მგზავრობის ღირებულების განსაზღვრის დამტკიცებული სატარიფო პოლიტიკა, ახალი მარშუტების დანიშვნა არ არის დასაბუთებული და გაანალიზებული, რაც მხოლოდ უარყოფით გავლენას ახდენს ფინანსურ მაჩვენებლებზე. ერთ-ერთ მნიშვნელოვან უარყოფით ფაქტორს წარმოადგენს მოძველებული ავტოსატრანსპორტო პარკი, რაც თავისთავად გაუთვალისწინებელი ხარჯების ზრდას იწვევს და შესაბამისად ნეგატიურ გავლენას ახდენს კომპანიის ფინანსურ მდგომარეობაზე. რთულია რამოდენიმე წინადადებით იმ პრობლემების ჩამოყალიბება რაც კომპანიის წინაშე დგას. ეს ყველაფერი წარმოდგენილია კვლევაში, რომელიც ახლო მომავალში მონოგრაფიის სახით გამოიცემა თბილისის სახელმიფო უნივერსიტეტის მიერ.
როგორც ვიცი, კველვის ფარგლებში განისაზღვრა საწარმოს ფინანსური მდგრადობის მოკლევადიანი და გრძელვადიანი პერსპექტივები. თუ შეგიძლიათ დეტალურად მესაუბროთ თითოეულ პერსპექტივაზე, როგორ ფიქრობთ, როგორია თქვენი რეკომენდაციები, რა მიმართულები არის მიზანშეწონილი თბილისის ავტოსატრანსპორტო კომპანიის მუშაობის გაგრძელება?
– კვლევის პროცესი საინტერესოსთან ერთად საკმაოდ რთული აღმოჩნდა, რადგანაც აღნიშნული კვლევა, როგროც ზემოთ აღვნიშნე, წარმოადგენდა ბოლო რამდენიმე ათწლეულის განმავლობაში პირველ მცდელობას დარგის გაჯანსაღების კუთხით. რა თქმა უნდა მხოლოდ ერთი კვლევით შეუძლებელია პრობლემების გადაჭრა, მაგრამ საერთო სიტუაციის ანალიზით გამოიკვეთა მთელი რიგი პრობლემებისა, რომელთა ეტაპობრივად მოგვარება უფრო მარტივია, მთავარია მათი იდენტიფიცირება და მათი გადაჭრის სწორი გეგმის შემუშავება. ქვეყანაში მიმდინარე ეტაპისთვის ფაქტობრივად არ არსებობს არანაირი მეთოდოლოგია, თუნდაც მეცნიერულად დაუსაბუთებელი, რომლის მიხედვითაც უნდა მოხდეს დარგის განვითარება. მიმდინარე ეტაპზე ქალაქის სატრანსპორტო კომპანია კონკრეტული დირექტივებისა და მითითებების საფუძველზე იმართება. აღნიშნული მართვა არ არის დაფუძნებული მეცნიერულ კვლევასა და პრაქტიკულ გამოცდილებაზე, რაც საბოლოოდ აისახება კომპანიის ფინანსურ მდგომარეობაზე. სამუშაო ჯგუფმა კვლევის პროცესში შპს „თბილისის სატრანსპორტო კომპანიის“ მონაცემებზე დაყრდნობით:
- განსაზღვრა საწარმოს ფინანსური მდგრადობის მოკლევადიანი და გრძელვადიანი პერსპექტივები, ჩაატარა მათი მახასიათებლების ფაქტორული ანალიზი;
- შეაფასა საწარმოს საქმიანი აქტივობა, ფინანსური რესურსების გამოყენების დონე, განსაზღვრა საბოლოო მაჩვენებელზე ექსტენსიური და ინტენსიური ფაქტორების გავლენა;
- დაადგინა საწარმოს საინვესტიციო აქტივობის დონე და შეაფასა მისი განვითარების პერსპექტივები;
- განახორციელა გაკოტრების რისკის დიაგნოსტიკა და დაადგინა მისი ცვლილების ტენდენციები;
- ჩაატარა ბიზნესის საოპერაციო სეგმენტების ანალიზი;
- ჩამოაყალიბა საწარმოს ფინანსური გაჯანსაღებისა და მდგრადობის ძირითადი ღონისძიებები, შეიმუშავა შესაბამისი რეკომენდაციები.
პროექტის სამეცნიერო–კვლევითი ნაწილის გახორციელების შედეგად შესაძლებელი იქნება თეორიული ასპექტების გათვალისწინებით შეიქმნას დამაკავშირებელი რგოლი ეკონომიკური ანალიზის ფუნქციებსა და რეგულირებას შორის, რომელიც მმართველობით რგოლს საშუალებას მისცემს მიიღოს ეკონომიკური გადაწყვეტილებები შეთავაზებული მოდელების გამოყენებით:
- სატრანსპორტო საწარმოს წინაშე დასმული ამოცანების ეკონომიკური დიაგნოსტირება/შეფასება, რომლის გამოყენებაც შესაძლებელი იქნება მმართველობითი გადაწყვეტილებების მიღებისას;
- ეკონომიკური ანალიზის შედეგების ადაპტაციაზე ორიენტირებული ეკონომიკური დიაგნოსტირების მეთოდის შემუშავება და დასაბუთებული რწმუნება მმართველობითი გადაწყვეტილების მისაღებად;
- მიღწეული შედეგების საფუძველზე რეკომენდაციების შემუშავება, რომელიც მიმართული იქნება სატრანსპორტო საწარმოს ფინანსური და ეკონომიკური მდგომარეობის გაჯანსაღებისკენ.
პირველ რიგში, აუცილებელია მოხდეს კომპანიის მართვისა და გადაყვეტილებების მიღების ზუსტად განსაზღვრული პროცესის ჩამოყალიბება, რაც მნიშვნელოვნად გაამარტივებს როგორც მართვის პროცესს, ასევე საგძნობლად შეამცირებს ადმინისტრაციულ ხარჯებს.
დანახარჯების აღრიცხვის სწორ ორგანიზაციასა და მომსახურების თვითღირებულების კალკულაციის ადეკვატური მეთოდის დანერგვას არსებითი მნიშვნელობა აქვს მგზავრთა გადაყვანის თვითღირებულების განსაზღვრისთვის, რადგან ამ უკანასკნელის დონე და სტრუქტურა წარმოადგენს მგზავრთა გადაყვანების ოპტიმალური ტარიფების შემუშავების საფუძველს ამიტომ:
- არსებითად მნიშვნელოვანია შემუშავდეს და სააღრიცხვო პოლიტიკაში აისახოს დანახარჯების აღრიცხვისა და მგზავრთა გადაყვანის თვითღირებულების კალკულაციის მეთოდიკა და მეთოდოლოგია;
- ტრანსპორტის ექსპლოატაციის დანახარჯების აღრიცხვის სწორი ორგანიზებისა და მგზავრთა გადაყვანის თვითღირებულების საიმედოდ გამოთვლისათვის აუცილებელია ავტოსატრანსპორტო პროცესის ორგანიზებისა და ტექნოლოგიური თავისებურებების გათვალისწინება;
- საწარმოო ხარჯების შემადგენლობა კლასიფიცირდეს მათი ქცევის მიხედვით: ცვლადი, მუდმივი და შერეული ქცევის ხარჯებად;
- კომპანიაში არ არის დადგენილი მარშრუტების განსაზღვრის პოლიტიკა. ცალკეული სამარშრუტო ხაზის, როგორც კალკულაციის ობიექტის მიხედვით, უნდა შემუშავდეს „მარშრუტის კალკულაცია“, რათა გაანგარიშებადი იყოს ცალკეული სამარშრუტო ხაზის რენტაბელობა და მოსალოდნელი ფინანსური შედეგი (მომგება/ზარალი); ახალი მარშუტების დადგენისას აუცილებელია გათვალისიწნებული იყოს მარშრუტის სიგრძე, მისი დაფარვის სრული დრო, სხვადასხვა მარშუტის გადაკვეთა/ურთიერთგადაფარვა და ა.შ. ასევე აუცილებელია განსაზღვრული იყოს აღრიცხვის წარმოება დანარხარჯების ცენტრების მიხედვით, რაც შესაძლებელს გახდის ყველა მარშუტის მიხედვით განისაზღვროს წაუგებლობის წერტილი;.
- შემუშავდეს საწარმოო ხარჯების შთანთქმის (მიკუთვნების) ეკონომიკურად დასაბუთებული მეთოდი და განისაზღვროს კალკულაციის ობიექტებზე მათი განაწილების სამოქმედო წესი.
თქვენ, როგორც კვლევის თანაავტორი, როგორ ფიქრობთ, რა დროში შეიძლება ფინანსური მდგრადობის მიღწევა?
– ფინანსური მდგრადობის გაუმჯობესება და დარგსი განვითარება დამოკიდებულია ზემოაღნიშნული პრობლემებისადმი ადეკვატური და თანმიმდევრული გადაყვეტილებების გეგმის შემუშავებაზე და იმ ფინანსურ დახმარებაზე, რაც ამ დარგის გაჯანსაღებას ჭირდება. ამიტომ კონკრეტული დროისა და ვადების დასახელება მენეჯმენტის მხრიდან კომპანიის განვითარების გეგმის გრაფიკით უნდა განისაზღვროს.
თუ საწარმო მოახერხებს თვითღირებულების შემცირებას, როგორ აისახება ეს ფაქტი სატრანსპორტო საშუალებების ღირებულებაზე, რამდენად იქნება შესაძლებელი მგზავრობის ღირებულების შემცირება?
– მიმდინარე ეტაპზე მგზავრობის ღირებულება არის ყველაზე ოპტიმალური, უფრო მეტიც არსებული ტარიფი წამგებიანია. კომპანია თუ გაითვალისწინებს ყველა იმ დანახარჯს, რომელიც მონაწილეობას ღებულობს მგზავრობის თვითღირებულების გაანგარიშებაში, ეს შეიძლება სულ მცირე ორჯერ მეტი იყოს ვიდრე დღეს არის. ეს ყველაფერი კვლევამ ნათლად დაგვანახა.
„თბილისი თაიმსი“ დაინტერესდა თბილისის სატრანსპორტო კომპანიის პოზიციით, რამდენად იცნობენ კვლევის მიერ მიღებულ შედეგებს, ეთანხმებიან თუ არა მოცემულ რეკომენდაციებს. სატრანსპორტო კომპანიის საზოგადოებასთან ურთიერთობის სამსახურის წარმომადგენელმა დაადასტურა, რომ კვლევას ნამდვილად ესწრებოდა მათი წარმომადგენელი, რომელმაც პრეზენტაციის შემდგომ გამართულ დისკუსიაში მიიღო მონაწილეობა და გარკვეულ პუნქტებში დაეთანხმა პროფესორთა ჯგუფს. სატრანსპორტო კომპანიაში უჭირთ პასუხის გაცემა იმის თაობაზე, თუ კონკრეტულად კვლევის რა რეკომენდაციები და მიგნებები იქნება გათვალისწინებული კომპანიის სამომავლო საქმიანობაში.
ნანუკა მაღლაკელიძე
