2015 წლის 1 მაისიდან სოციალურად დაუცველთა სტატუსის მინიჭებისა და შეფასების ახალი მეთოდოლოგია ამოქმედდა. თუ ადრე პირველადი საყოფაცხოვრებო ტექნიკა: ტელევიზორი, სარეცხი მანქანა, მაცივარი, გაზქურა და ა.შ. ფუფუნებად ითვლებოდა, დღეს ეს ასე აღარ არის და სოციალურად დაუცველ მოქალაქეებს საოჯახო ტექნიკა სარეიტინგო ქულად აღარ ეთვლებათ. საზოგადოების განსაკუთრებული მოწონებაც სწორედ ამ მიდგომამ დაიმსახურა, ასევე, აღსანიშნავია ის, რომ ახალი მეთოდოლოგიით სოციალური აგენტის სუბიექტური შეფასება სარეიტინგო ქულაზე აღარ მოქმედებს.
როგორც გვახსოვს, სოციალური დახმარების მიმღებ პირთა უმრავლესობა სწორედ ამ სოციალური აგენტის შეფასებებს აკრიტიკებდა, ეწინააღმდეგებოდა და უსამართლოს უწოდებდა, რადგან რეალურად, თითოეული ოჯახის ბედი სწორედ ერთ ადამიანზე იყო დამოკიდებული, მხოლოდ სოციალური აგენტი, თავისი სუბიექტური აზრით წყვეტდა – ოჯახი იყო ღარიბი, მდიდარი, საშუალო შესაძლებლობის მქონე თუ სხვა. ასევე შეიცვალა საარსებო შემწეობის მიმღებთა ზღვრული ქულაც. თუკი ადრე ქულების ზედა ზღვარი 57 000 იყო, დღეს ეს ზღვარი 65 000-მდე გაიზარდა. მოკლედ ცვლილებები ბევრია, შესაბამისად, საინტერესოა კონკრეტულად, რა სიახლე დაინერგა და როგორ აისახება ის თითოეულ ოჯახზე, რამდენი ქულაა დღეს გადამწყვეტი, ვის შეუწყდება დახმარება და ვინ შეემატება სოციალურად დაუცველთა დახმარების რიგებს. ამ და სხვა აქტუალურ საკითხებზე „თბილისი თაიმსს“ სოციალური მომსახურების სააგენტოს დირექტორის მოადგილე, თენგიზ აბაზაძე ესაუბრა.
ბატონო თენგიზ, როგორც ვიცით, ძველი მეთოდოლიგია, რომელიც ასე თუ ისე სუბიექტურ კრიტერიუმებზე და შეფასებებზე იყო დამოკიდებული, შეიცვალა. რა სიახლე დაინერგა და როგორ აისახება ის იმ ოჯახებზე, ვინც უკვე იღებს სოციალურ დახმარებას?
– მოგეხსენებათ, რომ სოციალურად დაუცველთა შეფასების ახალი მეთოდოლოგია ძალაში 1 მაისიდან შევიდა. პროგრამის მიზანი არ არის განსაზღვროს ღარიბი და მდიდარი. მეთოდოლოგია ალაგებს ოჯახებს ისე, რომ განასხვავოს ერთმანეთისაგან ორი შეჭირვებული ოჯახი და სახელმწიფოს შეზღუდული რესურსები გაუშვას იმისკენ, რომელსაც უფრო უჭირს. ახალი მეთოდოლოგია, რომელიც გაეროს ბავშვთა ფონდის რეკომენდაციების გათვალისწინებით შემუშავდა, ორიენტირებული იყო ბავშვთა სიღარიბის დაძლევაზე, შესაბამისად, პროგრამამ საშუალება მოგვცა უკეთ დაგვენახა ბავშვიანი და მრავალსულიანი ოჯახების საჭიროებები. შეფასების სისტემაში შესული ცვლილებების შემდეგ, ქულებზე გავლენას არ ახდენს პირველადი საყოფაცხოვრებო ტექნიკა, რომელსაც ოჯახი ფლობს. მაგ: ტელევიზორი, გაზქურა, სარეცხი მანქანა, მაცივარი და ა.შ. თუმცა გათვალისწინებულია და ქულაზე მოქმედებს პოტენციურად შემოსავლის მომტანი ქონება – მანქანა, მიწის ნაკვეთი, აგარაკი და სხვა. იმისთვის, რომ ყველა სუბიექტური ფაქტორი გამოირიცხოს, ფორმულა ქულების დათვლისას აღარ ითვალისწინებს სოციალური აგენტის სუბიექტურ შეფასებას ცვლადის სახით, როგორც ეს ძველ მეთოდოლოგიაში იყო. ის ოჯახები, რომლებიც საარსებო შემწეობებს იღებდნენ, სპეციალური გრაფიკით მოწმდებიან და მათი სარეიტინგო ქულა ახალი წესით და ფორმულით გამოითვლება, თუმცა პარალელურად მოწმდებიან ის ოჯახებიც, რომლებიც მანამდე არ იყვნენ საარსებო შემწეობის მიმღებები და პირველად შემოიტანეს განაცხადი სოც.მომსახურების სააგენტოში, ასევე ყველა ის ოჯახი, რომელთა დეკლარაციაშიც მოხდა ცვლადის ცვლილება (იქნება ეს დემოგრაფიული ცვლილება, შემოსავლის წყაროს დაკარგვა თუ სხვა)
ზოგადად ცნობილია, რომ სოციალური დახმარების მიმღებთა რიცხვი, ყოველთვიურად იცვლება, იქიდან გამომდიარე, რომ ზოგიერთი ოჯახი შეიძლება ამოვარდეს ამ ბაზიდან, ზოგი კი პირიქით, დაემატოს, რეალურად, რამდენი ოჯახი იღებს დღეს სოციალურ დახმარებას?
– საარსებო შემწეობის მიმღებთა რაოდენობა მუდმივად იცვლება – ბაზაში მუდმივად ხდება ოჯახების სოციალურ ეკონომიკური მდგომარეობის განმსაზღვრელი ქულის ცვლილება, რომელიც შესაბამისად იწვევს ამა თუ იმ ოჯახის შკალაზე გადაადგილებას, ანუ საარსებო შემწეობის მიმღებთა რიცხვიც მუდმივად ცვალებადია თვეების ჭრილში.
რა კრიტერიუმით ხდება სარეიტინგო ქულების მინიჭება, რა არის ის მთავარი ფაქტორი და მექანიზმი, რომლითაც სოციალური დახმარება გაიცემა?
– საარსებო შემწეობის მისაღებად პირი განცხადებით მიმართავს სოციალური მომსახურების სააგენტოს. 1 თვის ვადაში სოციალური აგენტი მიდის ოჯახში და სწავლობს მის შინა მეურნეობას. ივსება დეკლარაცია, სადაც აღიწერება ოჯახის ქონება, შემოსავლები და ხარჯები. დეკლარაციას ხელს აწერს და ამოწმებს თავად ბენეფიციარი. შემდეგ დეკლარაცია განთავსდება პროგრამაში და მონაცემებზე დაყრდნობით ფორმულა ითვლის ქულას. ქულიდან გამომდინარე ხდება საარსებო შემწეობის დანიშვნა/შეჩერება.
რამდენი ქულაა დღეს გადამწყვეტი?
– საარსებო შემწეობის მიმღებთა ზღვრულმა ქულამაც ცვლილება განიცადა. თუკი ადრე ქულების ზედა ზღვარი 57 000 იყო, დღეს ზედა ზღვარი 65 000-მდე გაიზარდა. ადრე 57 000 ქულის ქვემოთ მყოფი ყველა ოჯახი ერთნაირად იღებდა თანხას – ოჯახის უფროსი – 60 ლარს, ყველა დანარჩენი წევრი კი 48 ლარს. მაისის შემდეგ ამოქმედებული ცვლილებების შემდგომ კი საარსებო შემწეობის მიმღებთა დიფერენცირება მოხდა. 30 ათას ქულამდე ოჯახები მიიღებენ 60 ლარს ყოველ წევრზე. 30 000-57 000 ქულამდე ოჯახები 50 ლარს იღებენ, 57 000 – 60 000 ქულამდე – 40 ლარს, 60 000- 65 000 ქულამდე– 30 ლარს. გარდა ამისა, ყველა ამ ოჯახს თითო ბავშვზე აქვს დანამატი თანხა – 10 ლარი, რაც „იუნისეფის“ ერთ–ერთი მთავარი რეკომენდაცია იყო, ანუ ბავშვები შემწეობის თანხასთან ერთად 10 ლარიან დანამატსაც მიიღებენ, რაც აქამდე არ არსებობდა. გარდა ამ ზღვარს ქვემოთ მყოფი ოჯახებისა, ბავშვზე 10 ლარიან ბენეფიტს მიიღებენ ის ბავშვიანი ოჯახებიც, რომელთა ქულაც 100 00-მდეა. ანუ ეს ოჯახები არ იღებენ საარსებო შემწეობას, მაგრამ იღებენ ბავშვის დანამატს.
კონკრეტულად, რის საფუძველზე შეიძლება ოჯახი სოციალურად დაუცველთა ბაზიდან ამოვარდეს?
– ოჯახის ბაზიდან ამოვარდნა არ ხდება, უბრალოდ უწყდებათ საარსებო შემწეობა. მათ გადამოწმების შემდეგ მიიღეს მაღალი სარეიტინგო ქულა,ანუ 65 000-ზე მეტი. ასევე შემწეობის შეჩერების მიზეზი შესაძლოა გახდეს შემთხვევები, როცა პირი არ აცნობებს სააგენტოს საზღვრის კვეთის, დემოგრაფიული ცვლილბების, ან ლეგალური შემოსავლის შესახებ.
რა ღონისძიებების გატარება იგეგმება სამომავლოდ სოციალურად დაუცველი ოჯახების სასრგებლოდ?
– 30 ივლისს მთავრობის სხდომაზე ჯანდაცვის სამინისტრომ წარმოადგინა კიდევ ერთი ცვლილება მეთოდოლოგიაში. განვლილმა 3 თვემ დაგვანახა, რომ სისტემამ კარგად დაინახა ბავშვიანი და მრავალსულიანი ოჯახები, თუმცა ბაზიდან ამოვარდნენ მარტოხელა და შშმ პენსიონერები. რადგან სახლემწიფო სოციალურად ორიენტირებულია და მიაჩნია, რომ პენსიონერები ასევე არის მოწყვლადი ჯგუფი და საჭიროებენ დახმარებას, მოხდა პარამეტრების ცვლილება. ანუ ქულის დათვლისას გაიზარდა პენსიონერთა საჭიროების ინდექსი და იმ მარტოხელა პენსიონერებს, რომლებსაც ბოლო პერიოდში მაღალი სარეიტინგო ქულის გამო შეუჩერდათ საარსებო შემწეობის გაცემა, ხელახლა გადაეთვლებათ ქულა. ცვლილების შემდეგ, წინასწარი გათვლებით, მარტოხელა და შშმ პენსიონერთა დიდი ნაწილი კვლავ გახდება საარსებო შემწეობის მიმღები და მათ გაცდენილი თვეებიც აუნაზღაურდებათ.
სტატუსის მინიჭების ახალ მეთოდზე საქართველოს ჯანდაცვის სამინისტრო, სოციალური მომსახურების სააგენტო და გაეროს ბავშვთა ფონდი (UNICEF) დაახლოებით ორი წელი მუშაობდა.
ესაუბრა
ლაკო ბიტ-ბაბიკოვი