ცნობილმა არგენტინელმა მწერალმა ხორხე ლუის ბორხესმა 1977 წელს ბუენოს აირესში შვიდი ლექცია მიუძღვნა ისეთ თემებს, როგორიცაა „დანტეს ღვთაებრივი კომედია“, „ღამის კოშმარები“, „კაბალა“, „სიბრმავე“, „პოეზია“, „ათას ერთი ოცნება“ და „ბუდიზმი“. ამ ლექციებისგან შემდგარი წიგნიც გამოიცა სახელწოდებით „შვიდი ღამე“.
„თბილისი თაიმსი“ გთავაზობთ ამონარიდებს ბუდიზმისადმი მიძღვნილი ლექციიდან“
„ბუდისტური მოძღვრების თანახმად, ასკეტიზმი ნათელმოსილების მიღწევის ერთ-ერთი გზაა, მაგრამ ჯერ სიცოცხლის სიტკბოება უნდა იგემო. არ შეიძლება ყველაფრის უარყოფით დაიწყო.
რომ გწამდეს ან გაინტერესებდეს ბუდას ისტორიული რეალობა, იგივეა, რაც მათემატიკის შესწავლის გაიგივება პითაგორასა თუ ნიუტონის ბიოგრაფიასთან. ჩინური თუ იაპონური მონასტრის ბერ-მონაზონთა მედიტაციის ერთ-ერთი თემა სწორედ იმაში მდგომარეობს, რომ საეჭვოდ მიგაჩნდეს ბუდას არსებობა. ესაა ერთ-ერთი იმ ეჭვთაგანი, რომელთაც უნდა შეაგონებდე საკუთარ თავს ჭეშმარიტების საწვდომად.
სხვა რელიგიები უფრო მეტ ნდობას მოითხოვენ. თუ ქრისტიანები ვართ, ჭეშმარიტებად უნდა მიგვაჩნდეს, რომ ღვთის ერთ-ერთი ჰიპოსტასი ადამიანის იერამდე დაეშვა და იუდეაში მონათლულ იქნა. თუ მუსულმანები ვართ, ჭეშმარიტებად უნდა ვრაცხდეთ, რომ არ არის ღმერთი, გარდა ალაჰისა, და მუჰამედი წინასწარმეტყველია მისი. მაგრამ ჩვენ შეიძლება ჭეშმარიტი ბუდისტები ვიყოთ და ბუდას არსებობას კი უარვყოფდეთ: ასე ვთქვათ, შეგვიძლია ვფიქრობდეთ, რომ მისი რეალურობის რწმენა არსებითი როდია, – არსებითია, მოძღვრება გწამდეს.
„ისარი სამყაროა, ჩვენი პიროვნებისა და ყოველივე იმის იდეა, რაც მოქცეულია ჩვენში“
„საღამოხანს უფლისწული (სიდჰარტა) ცოდნის ხის ქვეშ ზის, მასთან ერთად რომ მოვლენია ქვეყნიერებას. ეშმაკი მთელი თავისი ლაშქრითურთ, ლომების, ვეფხების, სპილოებისა და აქლემებისაგან რომ შედგება, უფლისწულს სეტყვასავით აყრის ისრებს; მაგრამ როგორც კი უახლოვდებიან სამიზნეს, ისრები ყვავილებად იქცევიან. გულხელდაკრეფილი და უძრავად მჯდომარე უფლისწული ჭვრეტაში ინთქმება. შესაძლოა, ვერც ამჩნევს, რომ თავს ესხმიან. გახევებული სიცოცხლის არსზე ფიქრობს. და, ამრიგად, უახლოვდება ნირვანას – ხსნას. მზის ჩასვლისას ეშმაკი უკვე ძლეულია.
ბუდისტურ არაკებს შორის განსაკუთრებით ღირსშესანიშნავია ერთი ისრის არაკი. ბრძოლაში დაჭრილ მეომარს არ უნდა, რომ ისარი ამოუღონ. ჯერ სურს გაიგოს მშვილდოსნის სახელი; კასტა, რომელსაც ის ეკუთვნის; მასალა, რომლისგანაც დამზადებულია ისარი; ისრის სიგრძე. ვიდრე ყოველივე ამას გაარკვევდნენ, დაჭრილი კვდება. “მე გასწავლით, ისრის ამოღებას” – ამბობს ბუდა. ამ იგავში ისარი სამყაროა, ჩვენი პიროვნებისა და ყოველივე იმის იდეა, რაც მოქცეულია ჩვენში. ბუდა ამბობს, რომ ფუჭი კითხვების გულისთვის არ უნდა ვკარგავდეთ დროს. ასე მაგალითად, რას გვარგებს იმის გაგება, სასრულია სამყარო თუ უსასრულო? ანდა ნირვანის შემდეგაც იცოცხლებს ბუდა თუ არა? ყოველივე ეს არაარსებითია. არსებითი კი ისრის ამოღებაა.
„რთულ საკითხებს ვუახლოვდებით, იმას, რის უარყოფასაც ჩვენი დასავლური გონება ცდილობს“
ახლა კი რთულ საკითხებს ვუახლოვდებით, იმას, რის უარყოფასაც ჩვენი დასავლური გონება ცდილობს. ჩვენთვის გარდასხეულება, უწინარეს ყოვლისა, პოეტური ცნებაა. ბუდისტისათვის სული კი არ გარდასხეულდება (ბუდიზმი უარყოფს სულის არსებობას), არამედ – კარმა, რომელსაც უსასრულოდ გარდასხეულების უნარი შესწევს.
დასავლეთში ეს იდეა უკავშირდება სხვადასხვა მოაზროვნის სახელებს, უწინარეს ყოვლისა, პითაგორასას. პითაგორამ იცნო ფარი, რომლითაც ტროას ომში იბრძოდა, მაგრამ მაშინ მას სხვა სახელი ერქვა. აგამემნონი ირჩევს არწივს, ორფევსი _ გედს, ოდისევსი კი, ერთხელ “არვინ” რომ დაირქვა, კაცთა შორის ყველაზე მოკრძალებულისა და უცნობის ბედს ირჩევს. გარდასხეულების თემას დიდი ადგილი ეჭირა ლიტერატურაში. მასვე ვხვდებით მისტიკოსებთანაც. მე მგონია, თითოეულ ჩვენგანს ერთხელ მაინც ჰქონია ისეთი განცდა, თითქოს ამნაირი წამი უკვე განგვეცადოს ამა თუ იმ წინა განსხეულებისას.
კარმა ესაა სტრუქტურა ცნობიერებისა, უნატიფესი აზრობრივი სტრუქტურა. ჩვენ ყოველწამიერად ვქსოვთ და ვხლართავთ ჩვენს კარმას. მას ქსოვენ არა მარტო ჩვენი მისწრაფებანი და ჩვენი მოქმედებანი, არამედ ჩვენი მოსვენებაც, ჩვენი ნახევრად თვლემაც: ჩვენ გამუდმებით ვქსოვთ მას. როდესაც ვკვდებით, იბადება სხვა არსება, ჩვენივე კარმის მემკვიდრე. დეისენი, შოპენჰაუერის მოწაფე, გვიამბობს, როგორ შეხვდა ინდოეთში ერთ ბრმა მათხოვარს და შეიბრალა. მათხოვარმა კი უთხრა: “მე თუ ბრმად დავიბადე, მაშასადამე, ესაა ჩემს მიერ ყველა უწინდელი დაბადებისას ჩადენილი ცოდვის სასჯელი. ასე რომ, ჩემი სიბრმავე სავსებით სამართლიანიაო”.
ჩემი აზრით, არსებითია ბუდიზმს იგავთა თამაშად კი არ აღიქვამდე, არამედ – ქცევის კოდექსად, რომელსაც შეიძლება მივმართოთ და რომელიც ასკეზას არ მოითხოვს ჩვენგან. ის კიდევ უფრო ნაკლებად გვრთავს იმის ნებას, რომ მთელი არსებით მივეცეთ ხორციელი ცხოვრების თავისუფლებას. ის ჩვენგან მოითხოვს, უწინარეს ყოვლისა, მედიტაციას, მაგრამ არა ჩვენი ცოდვებისა თუ ჩვენს მიერ განცდილის თემაზე.
ძენ-ბუდიზმში მედიტაციის ერთ-ერთი თემაა ფიქრი განცდილის ილუზორულობის შესახებ. ნირვანის მდგომარეობის მიღწევისას ჩვენი მოქმედება ჩრდილს უკვე აღარ ფენს, ჩვენ თავისუფალნი ვართ. წმიდა ავგუსტინე ამბობდა: როცა ხსნილნი ვართ, რაში გვჭირდება სიკეთესა და ბოროტებაზე მსჯელობაო. ჩვენ მხოლოდ სიკეთეს ვიქმთ, ისე, რომ არც ვფიქრობთ ამაზე.“
“ლიტერატურული გაზეთი”
14 – 27 მაისი 2010
მარიამ ქალებაშვილი