პროვინციალიზმის პრობლემა დიდი ხანია, რაც საზოგადოებას აწუხებს. თავდაპირველად გეოგრაფიული არეალის აღმნიშვნელმა ტერმინმა მენტალური ჩამორჩენის, მდარე გემოვნების მნიშვნელობაც იტვირთა. ცხოვრების ჩამორჩენილი სტილი და აზროვნების სიმწირე ორი უმთავრესი მახასიათებელია, რომელსაც პროვინციალიზმის ცნება შეიცავს, თუმცა რეალურ ცხოვრებაში მას ბევრად მძიმე და კრიტიკული შედეგების მოტანა შეუძლია, ვიდრე ეს მხოლოდ მისი კონოტაციური შინაარსიდან იკითხება. „თბილისი თაიმსი“ დაუკავშირდა ფსიქოლოგ ირინა ტაბუციძეს და შეეცადა გაერკვია, რა სახის სოციალურ–კულტურული ჭიდილი შეიძლება წარმოშვას ერთი მხრივ პროვინციალიზმთან ბრძოლამ და მეორე მხრივ გაძლიერებულმა სნობურმა ქცევამ. ინტერვიუში თქვენ გაიგებთ, ვინ არიან ადამიანები, რომლებიც შლიან ზღვარს პროვინციალიზმსა და სნობიზმს შორის, და როგორ ამარცხებენ ისინი საზოგადოების კლასობრივ დაყოფას.
უპირველესყოვლისა თუ შეგიძლიათ, რომ განსაზღვროთ პროვინციალიზმი და სნობიზმი, რა საერთო და განმასხვავებელ თვისებას შეიცავს ეს ორი ცნება?
– პროვინციალიზმი არის აზროვნების სივიწროვე, სიტყვებისა და გამოთქმების ნაკლებობა. ხშირად პროვინციალებს უწოდებენ იმ ადამიანებს, რომლებიც დედაქალაქში ჩადიან ტერიტორიულად შორს მდებარე ქალაქებიდან თუ სოფლებიდან.
სნობი საკუთარ თავს მიაკუთვნებს გარკვეულ სოციალურ წრეს, რომელიც, როგორც წესი, მისთვის ელიტარული და ვიწროა. იგულისხმება, რომ სოციუმის ამ ნაწილთან მიკუთვნებულობისათვის ადამიანი გარკვეულ ნორმებსა თუ სტანდარტებს უნდა აკმაყოფილებდეს. სნობი ადამიანი ირჩევს ქცევის მოსაწონ ფორმებს, „კარგ ტონს“ და მკაცრად იცავს მას. მისთვის დამახასიათებელია საზოგადოების კლასებად დაყოფა, რაც გულისხმობს იმას, რომ გარკვეული კატეგორიის ადამიანებს არ ეკონტაქტება და თავის „სიმაღლეზე“ არ უშვებს.
თუ ვისაუბრებთ ამ ორი ცნების გამაერთიანებელ ფაქტორებზე, მაშინ ხაზი უნდა გავუსვათ აზროვნების სიმწირეს. ერთადერთი თვისება, რომელიც სტერეოტიპებს არღვევს არის ნიჭი. ამ შემთხვევაში არ ხდება საუბარი არანაირ კლასობრივ დაყოფაზე, სნობიზმსა თუ პროვინციალიზმზე ხაზგასმა. ნიჭიერი და შრომისმოყვარე ადამიანი, როგორც წესი, აღიარებულია ნებისმიერ სოციალურ წრეში.
როგორც ცნობილია, პროვინციალიზმი თავდაპირველად მიუთითებდა თანამედროვეობისგან ჩამორჩენილობას, ცხოვრების განსხვავებულ სტილს. რა კონოტაციური შინაარსი აქვს დღევანდელ სამყაროში პროვინცილიზმს და როგორია მისი მახასიათებლები დღეს?
– დღესდღეობით პროვინციალიზმზე საუბრის დროს, მხოლოდ გეოგრაფიულ არეალს არ მიუთითებენ. ამ ცნებას იყენებენ იმ თვისებების ინდიკატორად, რომელიც ახასიათებს ადამიანს და არის ბევრისთვის შესამჩნევი. ამ შემთხვევაში მნიშვნელოვანია ხაზგასმა, რომ მსგავსი თვისებები განათლებულ და წარმატებულ ადამიანს არ უნდა ახასიათებდეს.
თვისებები, რომელიც პროვინციალიზმს ახასიათებს შემდეგია:
- სიტყვებისა და გამოთქმების თავისებურება.
- მუდმივი მტკიცება, რომ სხვაზე ნაკლები არ არის და ბრძოლა პირველობისათვის.
- დამოკიდებულება ნივთების მიმართ და მოთხოვნა, რომ ჰქონდეს განსხვავებული ნივთი: მანქანა, ტელეფონი, ავეჯი, რომელსაც სხვა შეამჩნევს. რეალურად შესაძლოა, მისი შემოსავალი არ ითვალისწინებდეს, ჰქონდეს ყველაზე კარგი მობილური. პროვინციალი ადამიანი ყველაფერს მოიკლებს, მაგრამ შეიძენს ნივთს, რომელიც პრესტიჟულად მიაჩნია, ან შეიძენს ნივთს, რომლის გამოც, ფიქრობს, რომ სხვა დააფასებს.
- მათი მთავარი მიზანია იცხოვრონ ისე, როგორც სხვები ცხოვრობენ, რადგან არ განსხვავდებოდნენ კარგად მცხოვრები ადამიანებისგან, ანუ შექმნან გარეგნული ფასადი.
- გადამეტებული აქცენტები ნიჭსა და უნარზე, რომ ყველაზე ყოჩაღი სწორედ ის არის.
- დავიწყება საკუთარი წარმოშობის, თითქოს, ის წარსული აღარ არსებობს და ცხოვრობს როგორც დედაქალაქის ნებისმიერი მცხოვრები. თუ მის წარმოშობასთან დაკავშირებით წარიმართება საუბარი, იქცევა ისე, როგორც გაუცხოებული ამ წარსულთან.
დღესდღეობით პროვინციალიზმის გაგემბამ გეოგრაფიული ადგილმდებარეობის განსაზღვრის ფორმაც შეითავსა. როგორ ფიქრობთ, რატომ გაიგივდა ეს ცნება საცხოვრებელი ადგილის მდებარეობასთან, რატომ გაჩნდა „ჩამოსულების“ საკითხი აქტუალური?
დედაქალაქს და რეგიონში მცხოვრებთა შორის განსხვავება, რეალურად ნამდვილად არის. საცხოვრებელი გარემო კი დიდ გავლენას ახდენს ადამიანზე. ის სხვაგვარი უნარებით ყალიბდება მაშინ როდესაც მისი საცხოვრებელი არის პატარა, მშვიდი, ახლობელი ადამიანებით გარშემორტყმული, სადაც ყველა ერთმანეთს იცნობს, და პირიქით. განსხვავებული უნარები უვითარდება მაშინ, როდესაც ბავშვობიდან ფართო სოციალურ წრეს ეცნობა, კომუნიკაციას ამყარებს ბევრ ადამიანთან და როდესაც მეტად კონკურენტულ გარემოში იზრდება. ცხადია, გარემოება აყალიბებს ადამიანს, შესაბამისად, განსხვავება დედაქალაქსა და გარეუბნებში მცხოვრებ ადამიანებს შორის მართლაც არსებობს.
აქვე უნდა აღინიშნოს, რომ პროვინციალიზმზე მაშინ ვფიქრობთ, როდესაც გამოხატულია ქცევის უხეში ფორმები. შესაძლებელია, ერთი ადამიანი ცხოვრობდეს ქალაქის ცენტრში, მაგრამ ჰქონდეს ამგვარი თვისებები და შეფასდეს, როგორც შინაგანად პროვინციალი.
როგორ ფიქრობთ, ბრძოლა საკუთარ იდენტობასთან რით არის გამოწვეული, სურვილით, დაივიწყონ საკუთარი ფესვები, თუ შეზღუდვებით, რომელსაც საზოგადოება ნორმატიულ წესებად უდგენს ადამიანს, არის ეს საზოგადოებაში ადაპტაციის ერთადერთი გზა, თუ თავის დამკვიდრების მარტივი გამოსავალი?
– როგორც წესი, ჩვენ ვერგებით საზოგადოების მიერ დადგენილ ნორმებს. თუ ადამიანის წარმომავლობას ირონიულად გამოეხმაურნენ, ან გაგებული აქვს, რომ ვინმეს ამის გამო პრობლემები შეექმნა, რა თქმა უნდა, ის სიფრთხილეს იჩენს. მთელი ჩვენი ცხოვრება არის გამოცდილება, თუ ერთხელ არ გაამართლა ქცევის სტრატეგიამ, მეორედ მას ვცვლით, ამიტომ დამალვის ტექნიკა ერთგვარად გადამდებია. თუ დარწმუნებული ვარ, რომ სოფლიდან ჩემი ჩამოსვლა ხელს შემიშლის კარიერის აწყობაში, ცხადია, შევეცდები მის იგნორირებას.
პრაქტიკაში გვხვდება ქცევის განსხვავებული ფორმა, როდესაც ადამიანი გამიზნულად ხაზს უსვამს წარმომავლობას,– „ ვამაყობ, რომ სოფლელი ვარ!“, ესეც საკითხის მეორე პოლუსია, რომელიც თავისთავად პრობლემას წარმოადგენს.
უგულებელყოფა იმის, რაც საზოგადოებას არ მოსწონს, არის მარტივი გამოსავალი. საზოგადოებას რატომ არ მოსწონს ეს კიდევ ცალკეული პრობლემაა. რეალურად რომ შევხედოთ ამ საკითხს, მარტივი აღსაქმელია ის ფაქტი, რომ დედაქალაქში დაბადებული ადამიანი „საკუთარ სახლშია“, ხოლო ჩამოსული ადამიანისთვის გარემო უცხოა და იძულებულია, თავიდან შექმნას სანაცნობო წრე, რის გამოც ის, თითქოს – ემიგრანტია საკუთარ ქვეყანაში. მუდმივად დედაქალაქის ცხოვრების რიტმზე მორგება და მისთვის ფეხის აწყობა დიდ ძალისხმევას მოითხოვს. თუმცა არიან წარტმატებული და შრომისმოყვარე ადამიანები, რომელთათვისაც შესაძლოა, ეს პრობლემა საერთოდ არ წარმოიშვას.
ფსიქოლოგიაში არსებობს ტერმინი „ნასწავლი უსუსურობა“, გამოიყენება იმ ადამიანის თვისების აღსაწერად, რომელიც საკუთარ წარუმატებლობას მუდმივად სხვას აბრალებს. ფიქრობს, რომ იმის გამო, რომ „ფეხზე ვერ დადგა“, დამნაშავეა ქვეყანა, სახელმწიფო, დედა, მამა… პრობლემად მიაჩნია ის, რომ იქ არ დაიბადა, სადაც უნდა დაბადებულიყო. ქრონიკულად მიმდინარეობს გადაბრალების პროცესია, რადგან მისთვის მთავარია, რომ დამნაშავე არ იყოს თავად. ის საკუთარ წარუმატებლობას ყოველთვის უპოვნის მიზეზს. „ აქ პატრონი არ მყავს და მე რომ აქაური ვიყო, სხვაგვარად ვიქნებოდი“
როგორ ფიქრობთ, რატომ აქვთ ადამიანებს სურვილი, რომ გამოირჩეოდნენ და სხვადასხვა სოციალურ ჯგუფებს უწოდონ პროვინციალები; არის თუ არა პროვინციალიზმზე ხაზგასმა ადამიანის შინაგანი კომპლექსი, რომელსაც სხვისი დათრგუნვის შედეგად ნიღბავს?
– პრობლემა იგივეა, თუმცა გამოხატვის ფორმა სხვაგვარი. „მე ვარ განსხვავებული, ვარ შენზე უკეთესი“– საკუთარ თავში ნაკლებად დარწმუნებულ ადამიანებს ახასიათებთ, მიანიშნებს, ასევე, დაბალ თვითშეფასებაზე. ადამიანს, რომელიც რეალიზებულია, ნებისმიერ სოციალურ ფენასთან შეუძლია ურთიერთობა, მისთვის ეს არ არის დამაკნინებელი, პირიქით, ამგვარად ამდიდრებს თავის ურთიერთობას სოციუმთან. როდესაც შინაგანი კომპლექსები არსებობს, მას ურჩევნია, თავს გარკვეულ სოციალურ კლასს მიაკუთვნებდეს და იყოს მისთვის კომფორტულად, ისე, რომ სხვა არავინ შეეხოს. ამგვარად, შეიძლება ითქვას, რომ არსებობს საზოგადოებრივი მდგომარეობის ორი უკიდურესი ფორმაა.
ხშირად აღნიშნავენ, რომ პროვინციალიზმის პრობლემაზე საუბარი დრომოჭმულია, რადგან ეს საკითხები საზოგადოებამ გადალახა და როგორც პრობლემა აღარ არსებობს. თქვენ, როგორც ფსიქოლოგი, ეთანხმებით თუ არა საზოგადოებაში გავრცელებულ ამ მოსაზრებას?
– როგორც აღვნიშნე, ჩვენს ქვეყანაში განსხვავება დედაქალაქსა და სოფლად მცხოვრებთა შორის ძალიან დიდია. ქალაქში ბავშვს მეტი რესურსი აქვს, ჰქონდეს შეხება თეატრთან, კინოსთან, მუზეუმთან, აქვს ბევრ ადამიანთან ურთიერთობა, კლასელიც ბევრი ჰყავს, შესაბამისად მრავალმხრივი უნარი უვითარდება, რაც მცირე სოფლებში დაბადებულ ბავშვს აკლია, ზოგიერთ სოფელში კლასში მხოლოდ 5 ბავშვი სწავლობს. პირველობის სურვილიც მათ შორის განსხვავებულია. პროვინციალიზმით „დაავადებულ“ ადამიანებს ჰგონიათ, რომ თუ პირველები იქნებიან, აღიარებენ და დაივიწყებენ მათ წარსულს. ამგვარი მათი წარმოდგენაა, თუმცა საზოგადოებას ეს არ სჭირდება. უნდა აღინიშნოს, რომ ადამიანები ჩემთნ, როგორც ფსიქოლოგთან, პირდაპირ ამ პრობლემით არ მოდიან, მაგრამ ხშირად გვაქვს საუბარი იმედგაცრუებაზე, რაც სოფლიდან დედაქალაქში ჩამოსვლას უკავშირდება, ადამიანებს უჭირთ ადაპტაცია და მორგება ახალ გარემოსთან და შემდეგ ეს პრობლემები სხვა მნიშვნელოვან საკითხებზეც ახდენს გავლენას.
ნანუკა მაღლაკელიძე