დღესდღეობით, ქართველი ექსპერტები ფიქრობენ, რომ საქართველოში ფინანსურ ინსტიტუტებს, ბანკებს, სადაზღვევო და საინვესტიციო კომპანიებს საქმიანობის წარმართვისას საკმაოდ მაღალი რისკის ქვეშ უწევთ მუშაობა. მაღალია სესხის საპროცენტო განაკვეთებიც, რაც იწვევს იმას, რომ თანხების გამონახვა ახალი პროექტების ან ჩვეულებრივი საქმიანი ოპერაციებისთვის საქართველოში უფრო ძვირადღირებულია, ვიდრე განვითარებულ ქვეყნებში. საინვესტიციო გარემო ეს არის იმ მნიშვნელოვანი ელემენტების ერთობლიობა, რომელიც დამახასიათებელია მოცემული ქვეყნისთვის და განსაზღვრავს სტიმულებს და შესაძლებლობებს, იმისთვის რომ კომპანიებმა გააფართოვონ საქმიანობის მასშტაბები, განახორციელონ ინვესტიციები და შექმნან ახალი სამუშაო ადგილები. თავის მხრივ, სახელმწიფო მნიშვნელოვან ზეგავლენას ახდენს საინვესტიციო გარემოზე, იგი იცავს უფლებებს საკუთრებაზე, ბეგრავს ბიზნეს, ქმნის ფინანსურ ბაზარისა და შრომის ბაზრის ფუნქციონირების პირობებს, ახორციელებს სამართლებრივ რეგულირებას და ზრუნავს საბაზრო ინფრასტრუქტურაზე. მსოფლიო ბანკის კვლევები აჩვენებს, რომ მთავარი ფაქტორები, რომელთაც შეუძლიათ ნეგატიურად იმოქმედონ საინვესტიციო გარემოზე არის პოლიტიკური განუსაზღვრელობა, მაკროეკონომიკური არასტაბილურობა, სამართლებრივი რეგულირება, გადასახადები და ბოლოს, კორუფცია. მიჩნეულია, რომ თუ ქვეყანაში მყარი სამართლებრივი სისტემაა და ხელსაყრელი საინვესტიციო გარემო არსებობს, ბიზნესს შეუძლია გლობალური კონკურენციის პირობებში სერიოზული ამოცანები გადაჭრას. საქართველოში ხელისუფლების მთავარ მიზანს, სწორედ ეკონომიკის ზრდის დაჩქარება წარმოადგენს, ისინი ფიქრობენ, რომ ეს ყოველივე შესაძლებელია ბიზნესისა და საზოგადოების ერთობლივი მუშაობით.
როგორია დღესდღეობით საქართველოში საინვესტიციო გარემო, რა ფაქტორებმა განაპირობა უცხოური ინვესტიციების ბოლო სამ კვარტალზე (2011-2013წწ-ები) გაზრდა და რამდენად სწორია მთავრობის საინვესტიციო პოლიტიკა, ამ საკითხებზე „თბილისი თაიმსს“ თბილისის ივანე ჯავახიშვილის სახელობის სახელმწიფო უნივერსიტეტის ანალიზისა და პროგნოზირების ცენტრის წარმომადგენელი, დოქტორანი ვახტანგ ჭარაია ესაუბრა.
როგორ შეაფასებთ საქართველოში დღესდღეობით არსებულ საინვესტიციო ბაზარსა და რომელი სექტორია ყველაზე პერსპექტიული?
– ცალსახად საქართველოს საინვესტიციო გარემოს ექსპერტული შეფასება შეუძლებელია. მითუმეტეს არ შეიძლება ამ გარემოს შეფასება არც რომელიმე ცალკე აღებული ინდექსითაც. მაგ.: „დუინგ ბიზნესის“ მიხედვით, საქართველო 2013 წელს – VIII ადგილზეა მსოფლიოში, კონკურენტუნარიანობის ინდექსის მიხედვით, კი 72-ე. ასეთი სხვაობების მიზეზი კი ყოველი ინდექსის მეთოდოლოგიაში იმალება და სულაც არ წარმოადგენს შეუძლებელს საქართველოს, როგორც ლიდერ, ასევე „მაჩანჩალა“ ქვეყანათა რიცხვში მოხვედრა. საქართველოს საინვესტიციო გარემოს გააჩნია, როგორც პოზიტიური, ასევე ნეგატიური მხარეები. კერძოდ ნეგატიურ ფაქტორებში შეგვიძლია განვიხილოთ ის რომ, საქართველოში არის მცირე სამომხმარებლო ბაზარი; დაბალია სამუშაო ძალის კვალიფიკაცია (მიუხედავად წერა კითხვის და დიპლომიანთა თითქმის 100%-იანი მაჩვენებლისა მოსახლეობის ერთ სულზე გაანგარიშებით); ქვეყანას გააჩნია ორი კონფლიქტური რეგიონი; დამოუკიდებლობის მოპოვების დღიდანვე დაუმარცხებელია პოლიტიკური არასტაბილურობა და მრავალი სხვა. თუმცა, ასებობს პოზიტიური მხარეებიც, როგორიცაა საკანონმდებლო ბაზის მუდმივი გაუმჯობესება; ეკონომიკის ლიბერალიზაცია (ეკონომიკის თავისუფლების ინდექსის მიხედვით საქართველომ 2014 წელს მე-16 ადგილი დაიკავა გამოკვლეულ 152 ქვეყანას შორის); ასოცირების ხელშეკრულების ხელმოწერა ევროკავშირთან; საქართველოს ადგილმდებარეობის უპირატესობა და სხვა. მთლიანობაში შესაძლოა ითქვას, რომ საქართველო მაინც მიმზიდველ ქვეყანათა რიცხვს მიეკუთვნება პირდაპირი უცხოური ინვესტიციების განხორციელების თვალსაზრისით, თუმცა ჯერჯერობით უცხოელი ინვესტორები საქართველოში მაინც იაფი სამუშაო ძალის გამოყენებით, ადგილობრივი ბაზრის ათვისებით არიან დაკავებულნი და ნაკლებად უწყობენ ხელს მაღალტექნოლოგიური, ექსპორტზე ორიენტირებული დარგების განვითარებას. აქვე უნდა ითქვას, რომ პირდაპირი უცხოური ინვესტიციები (პუი) ხშირ შემთხვევაში არა მიმღები ქვეყნის უპირატესობებზე, არამედ პუი-ს ექსპორტიორ ქვეყნაში მიმდინარე ეკონომიკურ პროცესებზეა დამოკიდებული, აგრეთვე ისეთ გლობალურ მოვლენებზეც, როგორიცაა მსოფლიო ფინანსური კრიზისი ან პირიქით – მსოფლიო ეკონომიკური ბუმი. პერსპექტიულ დარგებს, კი საქართველოში ინვესტირების კუთხით წარმოადგენენ ისეთი დარგები, როგორიცაა – ენერგეტიკა; ტრანსპორტი და კავშირგაბმულობა; უძრავი ქონების და სამშენებლო ბაზრები, აგრეთვე დამამუშავებელი მრეწველობა. სხვა სფეროებში ინვესტორთა დაინტერესება საკმაოდ დაბალია, მაგალითად: საქართველოს მთავრობის მიერ სოფლის მეურნეობის ერთ-ერთ პრიორიტეტად გამოცხადების მიუხედავად ინვესტიციები ამ სფეროში მიზერულია და მთლიანი ინვესტიციების სულ რამდენიმე პროცენტს შეადგენს.
თქვენი აზრით, რა არის საჭირო იმისთვის, რომ საექსპორტო პოტენციალი კიდევ უფრო განვითარდეს?
– საექსპორტო პოტენციალის გასაზრდელად პირველ რიგში, საჭიროა ახალი ინვესტიციების განხორციელება ქართულ ეკონომიკაში, მათ შორის ადგილობრივიც და უცხოურიც. დღეისთვის ქართულ-უცხოური წილობრივი მონაწილეობით შექმნილი ორგანიზაციების ექსპორტის წილი მთლიან ექსპორტში 50%-ს აღემატება, რაც იმას ნიშნავს, რომ უცხოური ინვესტიციები აქტიურ როლს თამაშობენ ქართული ექსპორტის ფორმირებაში, თუმცა როგორც ზევით ვახსენეთ, ეს ძირითადად დაბალტექნოლოგიური დარგების ექსპლუატირების ხარჯზე ხორციელდება. ქართული ეკონომიკის თვისობრივად ახალ დონეზე გადასაყვანად და მისი ექსპორტის, როგორც აბსოლუტურ მაჩვენებლებში, ასევე სტრუქტურის მიმართულებითაც გასაუმჯობესებლად საჭიროა ქვეყანაში მაქსიმალური გეზის აღება – თანამედროვე ტექნოლოგიების მიმართულებით განხორციელდეს. ჩვენთვის კარგი მაგალითი შეიძლება იყოს ესტონეთი, რომელიც ჩვენზე სამჯერ უფრო მცირე ქვეყანაა მოსახლეობის მხრივ, თუმცა 2013 წლის მონაცემებით, საქართველოზე წინაა: მშპ-ს ჭრილში, როგორც აბსოლუტურ, ასევე ერთ სულზე გაანგარიშებითაც (საქართველოს მშპ – $16 მლრდ; ესტონეთის მშპ – $25 მლრდ); რაც უფრო საინტერესოა მისი ექსპორტი $15 მლრდ დოლარს აღემატება, მაშინ როდესაც საქართველოსი $3 მილიარდიან მაჩვენებელზე ნაკლები იყო. თან არ დაგვავიწყდეს ესტონეთის მასშტაბები.
როგორც ცნობილია, უცხოური ინვესტიციები ბოლო სამ კვარტალზე (2011-2013წწ-ები) გაზრდილია, როგორ ფიქრობთ, რამ განაპირობა ეს ზრდა?
– სტატისტიკური მონაცემების თანახმად, 1996 წლიდან დღემდე საქართველოში შემოდინებულმა პირდაპირმა უცხოურმა ინვესტიციებმა (პუი) – $12.4 მილიარდს გადააჭარბა, რომლის 42% ევრკავშირის ქვეყნებიდანაა შემოდინებული. უკანასკნელი, 2014 წლის პირველი სამი კვარტლის მონაცემების თანახმად პუი-ს განმახორციელებელ ქვეყანათა რიცხვში ლიდერობენ: ნიდერლანდები ($264 მლნ); აზერბაიჯანი ($219 მლნ) და ჩინეთი ($157 მლნ). აქვე უნდა აღინიშნოს რომ ჩინეთის გააქტიურება მხოლოდ წლის III კვარტლში დაიწყო და მისმა ინვესტიციამ $149 მლნ ანუ მოცემული კვარტლის 29% შეადგინა (წინა წლის ანალოგიურ პერიოდთან შედარებით 47 მაგი ზრდა). თუმცა, ჩინეთიდან განხორციელებული პუი-ს ჯამური მაჩვენებელი საქართველოს ეკონომიკაში, ჯამური პუი-ს ($12.4 მლრდ) 3%-ზე ნაკლებია. შეიძლება ითქვას, რომ ჩინეთი თავის ეკონომიურ „ექსპანსიას“ საქართველოში მხოლოდ ახლა იწყებს. რაც შეეხება ამ ქვეყნებიდან შემოდინებული სახსრების ხარჯვით ნაწილს მესამე კვარტალში, ისინი ძირითადად დაბანდნენ შემდეგ სექტორებში: მშენებლობა (36%); ტრანსპორტი და კავშირგაბმულობა (21%); უძრავი ქონება (12%). აღნიშნულ დარგებში ამ მასშტაბის ინვესტიციები კი საქართველოსთვის გრძელვადიან პერიოდში პოზიტიური ნამდვილად ვერ იქნება, რადგანაც უცხოური ინვესტიციები არა წარმოების და მომსახურების სფეროს განვითარებას, არამედ ინვესტორის გამდიდრებას ემსახურება მიზნად. რაც შეეხება 2014 წლის მესამე კვარტალში ასეთი მსხვილი ინვესტიციური ნაკადების შემოდინებას, როგორც სტრუქტურიდან ჩანს ეს ძირითადად გამოწვეულია სამი წამყვანი ქვეყნიდან მნიშვნელოვნად გაზრდილი (წინა წლის ანალოგიურ მაჩვენებლებთან შედარებით) ინვესტიციური ნაკადებით, რომელიც დიდწილად მშენებლობისა და უძრავი ქონების ბაზარზე დაილექა და ინვესტორს სოლიდური მოგების მიღების შესაძლებლობას უქმნის, ქართულ ეკონომიკაში გრძელვადიანი პოზიტიური ეფექტის მოტანის გარეშე. აქვე აღსანიშნავია, რომ საქართველოს გააჩნია განსაკუთრებული თანამშრომლობა ევროკავშირის ქვეყნებთან. ასოცირების ხელშეკრულების ამოქმედების შედეგად, კი ევროკავშირიდან საქართველოში კიდევ უფრო დიდი ოდენობით პირდაპირი უცხოური ინვესტიციაა მოსალოდნელი, რაც ერთი მხრივ, უდაოდ მისასალმებელი ფაქტია, თუმცა მეორე მხრივ, ზრდის ჩვენს დამოკიდებულებას ერთ კონკრეტულ რეგიონზე – ევროკავშირზე, რაც ამ რეგიონში მოსალოდნელი ეკონომიკური სირთულეების შემთხვევაში, აუცილებლად ჰპოვებს ასახვას საქართველოში შემოდინებული პირდაპირი უცხოური ინვესტიციების მასშტაბებზეც.
როგორია თქვენი აზრით, საქართველოს საინვესტიციო პოლიტიკა, რამდენად უწყობს ის საინვესტიციო გარემოს გაუმჯობესებას და რა კონკრეტულ რეკომენდაციებს მისცემდით მმართველ ჯგუფს?
– ჩემი აზრით ქართული საინვესტიციო პოლიტიკა მიუხედავად გარკვეული გამჯობესებისა ბოლო წლების განმავლობაში, მაინც შორსაა იდეალურისგან და საჭიროა: პირველ რიგში, საკანონმდებლო ბაზის მეტად დახვეწა, შემდგომ მეტი საინვესტიციო სტიმულების გაჩენა, როგორც ადგილობრივი, ასევე უცხოელი ბიზნესმენებისთვის, პოლიტიკური სტაბილურობის შენარჩუნება, ინვესტორთათვის მეტი პიარ ღონისძიებების გამართვა, როგორც ქვეყნის შიგნით, ასევე მის ფარგლებს გარეთაც, რაც ყველაზე მთავარია, გრძელვადიანი ეფექტის მაქსიმალურად გასაუმჯობესებლად საჭიროა ქვეყანაში ცოდნატევადი და ტექნოლოგიატევადი ინვესტიციების მაქსიმალური მოზიდვა და ამ მიმართულებით ინვესტორთათვის სპეციალური წამახალისებელი მექანიზმების შემუშავება. ამ ყველაფრის გამართული ფუნქციონირებისთვის კი მნიშვნელოვანია სოლიდური სახსრების დაბანდება – უმაღლეს განათლებაში; პროფესიულ ცენტრებში; ტექნოლოგიური ცენტრების ქვეყნის შიგნით შექმნაში და ა.შ.
11.12.14
ნათია კეკენაძე