ძველი თბილისს, რომელიც კარგად წარმოაჩენს ჩვენი ქვეყნის რელიგიურ მრავალფეროვნებასა და ტოლერანტობას განსაკუთრებულ იერს სძენს მუსლიმთა სალოცავი. აგურით ნაშენი მეჩეთი, ნარიყალას ძირში, ახლანდელი ბოტანიკური ქუჩის ბოლოში, დამრეც ფერდობზე დგას. მის არქიტექტურაში შერწყმულია ნეოგოთური და ისლამური ელემენტები. კარიბჭეზე რვაწახნაგა მინარეთია აღმართული.
ისტორიული წყაროების მიხედვით 1723-35 წლებში ოსმალებმა, რომლებსაც იმხანად თბილისი ეკავათ, ნარიყალას ძირში სუნიტური მეჩეთი ააშენეს. 1740-იან წლებში ეს მეჩეთი სპარსელებმა დაანგრიეს. მან დღევანდელი სახე 1864 წელს მიიღო. თბილისის ჯუმა-მეჩეთი ერთადერთია მსოფლიოში, სადაც 150 წელზე მეტია ორი მოძმე მიმდინარეობა შიიტი და სუნიტი მუსლიმები ერთად ასრულებენ ლოცვებს. გარდა ამ გამორჩეულობისა მას აქვს ორი მეჰრაბი, ადგილი, სადაც იმამი-წინამძღვარი დგას და აღასრულებს ლოცვას. თბილისის ჯუმა მეჩეთი საბჭოთა კავშირის დროსაც მოქმედი იყო. ძირითადად ეთნიკურად აზერბაიჯანელები და ყაზანის თათრები დადიოდნენ.
დღესდღეობით მეჩეთში პარასკევის ტრადიციულ (ჯუმის) ლოცვას ასობით უცხოელი მუსლიმები ადგილობრივ მუსლიმებთან ერთად ასრულებენ. მეჩეთში, ასევე სრულდება ბაირამის სადღესასწაულო ლოცვები, აღინიშნება ყველა რელიგიური დღესასწაული და მნიშვნელოვანი დღეები, ასევე მუჰარრემის თვეში ქერბელას შაჰიდების საპატივცემულოდ სამგლოვიარო რიტუალები სრულდება.
თბილისის ჯუმა-მეჩეთის აგების ისტორიაზე, გამორჩეულობაზე, იმ წესებზე და ვალედებულებებზე, რომელთა შესრულება სავალდებულოა მეჩეთში ლოცვისას ორივე მოძმე მუსლიმური მიმდინარეობისთვის The Tbilisi Times აღმოსავლეთ საქართველოს მუფთი ჰაჯი იასინ ალიევი ესაუბრა:
გვიამბეთ თბილისის ჯუმა მეჩეთის აგების ისტორია. რა წინააღმდეგობების გადალახვა გახდა საჭირო, რომ მას დღევადელი სახე მიეღო?
– არსებული თბილისის ჯუმა-მეჩეთის ადგილას გვერდი-გვერდ იყო ორი მეჩეთი. 1811 წელს დაიწყეს ორი მეჩეთის გაერთიანება. ჩვენს ხელთ არსებული ინფორმაციის საფუძველზე, შეგვიძლია ვთქვათ, რომ 1811 წელს თბილისში მცხოვრებმა ადგილობრივმა მუსლიმებმა თავიანთი ფინანსური რესურსებით დაიწყეს ორი მეჩეთის რეკონსტრუქცია და ეს პროცესი გაგრძელდა 1864 წლამდე. 1864 წელს უკვე რეკონსტრუქტირებული და გაფართოებული მეჩეთი გაიხსნა.
როდის ჩატრდა პირევლი ერთობლივი ლოცვა და რით გამოირჩევა თბილისის ჯუმა-მეჩეთი გარდა იმისა, რომ აქ სუნიტები და შიიტები ერთად ლოცულობენ? როგორია მისი არქიტექტურა, ინტერიერი?
– თბილისის ჯუმა მეჩეთის ერთ-ერთი გამორჩეული თვისება ის არის, რომ 1952 წლიდან აღნიშნულ მეჩეთში ორი მოძმე მუსლიმური დენომინაცია ერთად აღავლენენ ლოცვებს, ასრულებენ რელიგიურ რიტუალებს და აღნიშნავენ დღესასწაულებს. ასევე თბილისის ჯუმა მეჩეთი იმით გამოირჩევა, რომ აქვს ორი მეჰრაბი (მეჰრაბი არის ადგილი სადაც იმამი-წინამძღვარი დგას და აღასრულებს ლოცვას), ანალოგიური შემთხვევა მსოფლიოს არცერთ მეჩეთში არ არის. რაც შეეხება მეჩეთის არქიტექტურას, ის უფრო წააგავს კავკასიურ მეჩეთების არქიტექტურას.
ოფიუციალურად შიიტი მუსლიების საკუთრებაა ჯუმა-მეჩეთი თუ სუნიტი მუსლიმების და რის ფონზე იქნა მიღებული გადაწყვეტილება თქვენი ერთობლივი ლოცვისა?
– ამ ეტაპზე თბილისის ჯუმა მეჩეთი არის ცნობილი, როგორც ყველა მუსლიმის ცენტრალურ მეჩეთად, არც ერთი დენომინაციის მიმდევარი არ ისაკუთრებს, მაგრამ აღსანიშნავია, ის რომ საფუძველი სუნიტებმა ჩაუყარეს და 1952 წლამდე სუნიტები იყენებდნენ სალოცავად.
აღსანიშნავია ისიც, რომ 1952 წლამდე შიიტური დენომინაციის მრევლს დღევანდელ მეტეხის ხიდთან ჰქონდათ შიიტური მეჩეთი, როდესაც საბჭოთა ხელისუფლებამ დაანგრია მათი სალოცავი შიიტმა მუსლიმებმა გადაინაცვლეს სუნიტებთან თბილისის ჯუმა მეჩეთში. სუნიტმა მუსლიმმა ძმებმა პატივისცემით მიიღეს ისინი და დღემდე ძმურად თანაცხოვრობენ და ლოცულობენ.
– თქვენ შორის არსებული რელიგიური წინააღმდეგობებისა, სწავლებითი განსხვავებულობისა როგორ ახერხებთ ერთობლივ ლოცვას? არსებობს თუ არა განსაზღვრული პროტოკოლი, გარკვეული წესები და ვალედებულებები, რომელთა შესრულება სავალდებულოა ორივე მხარისთვის მეჩეთში ლოცვის დროს?
მადლობა გამჩენს ჩვენ გვაერთიანებს ერთი ღმერთი, ერთი მოციქული, ერთი წმინდა წიგნი ყურანი, ასე რომ მცირე სარიტუალო აღსრულების სხვაობის გამო ჩვენს შორის არასდროს აზრთა სხვადასხვაობა და წინააღმდეგობა არ მოხდება. ჩვენს შორის არანაირი პროტოკოლი და განრიგი არ არსებობს, ლოცვის დროს ყველა აღასრულებს ღმერთის წინაშე საკუთარ სავალდებულო ლოცვებს.
სოფიკო ნინიკაშვილი